من تبدیل آیه قرآن به معادل لغوی آن، تبیین می کنند که صراط مستقیم راهی است که در مسیر حجت خدا باشد و هوا جویی و خود رای در دین، گمراهی و تباهی است. امام علی بن موسی الرضا علیه السلام درباره «فاصفح الصفح الجمیل»(23) فرمودند: صفح جمیل، گذشتی است که در او مؤاخذه و عقاب نباشد.(24) درباره «خذوا زینتکم عند کل مسجد»(25) نیز از امام رضا علیه السلام روایت شده که فرمود: زینت یعنی لباس؛ بنابراین معنای آیه این می شود که هنگام نماز و حضور در مساجد، لباس های نیکو و زینتی خود را بپوشید.(26) از حضرت امام رضا علیه السلام درباره «و ما یؤمن أکثرهم بالله الاّ و هم مشرکون»(27 ) پرسیده شد. فرمود: «شرکی است که به حد کفر نمی رسد.»(28) در این آیه کریمه آمده: بیشتر آنان به خدا ایمان نمی آورند مگر آنکه برای او شریک می گیرند.» این سؤال پیش می آید که چگونه در حالی که مشرک اند، ایمان دارند. پاسخ امام رضا علیه السلام می فهماند که مقصود از شرک مذکور در این آیه، شرکی است که با ایمان قابل جمع است و به حد کفر نمی رسد. از دیگر معیارهای تفسیری امام رضا علیه السلام، تعیین مصداق و تطبیق آیه است، بدین صورت که مفهوم کلی آیه اخذ و بر مصادیق جدید انطباق داده می شود و راه کارهای زندگی در گستره های مختلف فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از قرآن برداشت می شود و برای واژه یا عبارتی مصادیق بسیار کلامی و یا فردی تعیین می نماید. حال، نمونه های از کلام امام رضا علیه السلام در این زمینه عرضه می گردد که در آن به بیان مصداق و تطبیق آیه پرداخته اند: 1. امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در آیه «ان تجتنبو کبائر ما تنهون عنه»(29) برای کبائر این مصادیق را بر می شمرند: «پرستش بت ها، می خوردن، قتل، نافرمانی پدر و مادر، تهمت ناروا زدن، فرار از جنگ و خوردن مال یتیم.»(30) 2. در ذیل آیه «شهدالله أنّه لا اله الاّ هو والملائکه و أولوا العلم قائماً بالقسط»(31) امام هشتم علیه السلام فرمود: «هو الامام». یعنی مقصود و مصداق اعلی و اکمل (اولوالعلم) امام معصوم علیه السلام است؛ زیرا دانش آنان برگرفته از دانش خدا و رسول اوست و آنان به سر چشمه علم و معرفت، دسترسی دارند و دیگران از فیض وجودشان به معرفت صحیح و کامل دست می یابند.(32) 3. امام رضا علیه السلام فرمود: «زمانی که به شما سختی ای برسد، به واسطه ما از خداوند کمک بخواهید و این همان فرموده اوست: «و لله الاسماء الحسنی فادعوه بها»(33) حضرت در ادامه فرمودند به خدا سوگند! ماییم اسمای حسنای الهی که هیچ کس جز به شناخت ما پذیرفته نمی شود(34). 4. وشاء می گوید: از حضرت رضا علیه السلام درباره «و علامات و بالنجم هم یهتدون»(35) پرسیدم. فرمود: آن نشانه ها ماییم و نجم، رسول الله (ص) است.(36) 4. بیان احکام قرآن کریم فقه پژوهی قرآنی از نخستین شاخه های تفسیر و علوم قرآن است که زمینه خلق آثار فراوانی با عنوان «ایات الاحکام» و «فقه القرآن» بوده است. امامان معصوم: که خود منبع و مرجع تبیین احکام دین هستند، در بسیاری از موارد، نظر خود را در بیان احکام، به قرآن کریم مستند کرده اند. روایت های امام هشتم علیه السلام در آیات الاحکام و تمسک به قرآن در تبیین مسائل فقهی از نمونه های بارز استناد معصومین در تبیین احکام به قرآن کریم است. ابوالقاسم فارسی می گوید: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: خداوند در کتابش می فرماید: «فإمساک بمعروف أو تسریح بإحسان»(37 ) مقصود از آن چیست؟ امام علیه السلام فرمود: امساک به معروف؛ (نگه داشتن به خوبی) یعنی آزار ندادن همسر و پرداخت نفقه او و اما «تسریح بإحسان» به شایستگی رها کردن یعنی طلاق دادن طبق آنچه خدا مقرر فرموده است.(38) پس از گفت و شنودی که ابوسعید مکاری با امام رضا علیه السلام داشت، به امام می گوید: مسأله ای از تو می پرسم. امام می فرماید: «گمان نمی کنم، پاسخ مرا بپذیری، از یاران من نیستی! اما در عین حال بپرس.» می پرسد: مردی که هنگام مرگش گفته است: «کلّ مملوک قدیم فهو حرّ لوجه الله»؛ یعنی هر برده قدیمی ای که داشتم در راه خدا آزاد کردم در این باره چه می گویی؟ امام علیه السلام می فرماید: «بله، هر بنده ای که شش ماه بر او گذشته باشد، آزاد است؛ زیرا خداوند می فرماید: «والقمر قدرّناه منازل حتی عاد کالعرجون القدیم»(39) بنابراین، هرچیزی که شش ماه مانده باشد، قدیمی است.(40) 5. تنزیه پیامبران و تبیین متشابهات رواج اسرائیلیات و افسانه های نادرست درباره پیامبران برداشت های نادرست از آیات متشابه در داستان پیامبران و تفسیرهای ناروا، سبب مشوه شدن چهره پیامبران و تهمت های ناروا به آنان بوده است و شاید در طول تاریخ برخی ناپاکان خواسته اند با آلوده جلوه دادن حریم نبوت و ولایت، زمینه حضور خود در مسند رهبری جامعه و توجیه کرده های خود را فراهم آورند. امامان معصوم که مهبط وحی و آگاه به سرگذشت و سیره انبیای پاک الهی بوده اند، پرده از چهره باطل برد