«قُلْ مَنْ کٰانَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلىٰ قَلْبِکَ بِإِذْنِ اَللّٰهِ مُصَدِّقاً لِمٰا بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرىٰ لِلْمُؤْمِنِینَ»
بگو: «کسى که دشمن جبرئیل است [در واقع دشمن خداست ] چرا که او، به فرمان خدا، قرآن را بر قلبت نازل کرده است، در حالى که مؤید[کتابهاى آسمانى ] پیش از آن، و هدایت و بشارتى براى مؤمنان است.»
(بقره/97)

شأن نزول:

هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مدینه آمد روزى ابن صوریا (یکى از علماى یهود) با جمعى از یهود فدک نزد آن حضرت آمدند، سؤالات گوناگونى کردند، و نشانه هائى را که گواه نبوت و رسالت او بود، جستجو نمودند، از جمله گفتند: اى محمّد خواب تو چگونه است؟
زیرا به ما اطلاعاتى درباره خواب پیامبر موعود داده شده است.
فرمود: تَنامُ عَیْناى وَ قَلْبِى یَقْظان!: چشم من به خواب مى رود اما قلبم بیدار است .
گفتند: راست گفتى اى محمّد! و پس از سؤالات متعدد دیگر، ابن صوریا گفت: یک سؤال باقى مانده که اگر آن را صحیح جواب دهى به تو ایمان مى آوریم و از تو پیروى خواهیم کرد، نام آن فرشته اى که بر تو نازل مى شود چیست؟
فرمود: جبرئیل است.
ابن صوریا گفت: او دشمن ما است، دستورهاى مشکل درباره جهاد و جنگ مى آورد، اما میکائیل همیشه دستورهاى ساده و راحت آورده، اگر فرشته وحى تو میکائیل بود به تو ایمان مى آوردیم!
*

تفسیر:
ملت بهانه جو!
بررسى شأن نزول آیه فوق، انسان را بار دیگر به یاد بهانه جوئى هاى ملت یهود مى اندازد که از زمان پیامبر بزرگوار موسى(علیه السلام)، تا کنون این برنامه را دنبال کرده اند، و براى شانه خالى کردن از زیر بار حق هر زمان به سراغ بهانه اى مى روند.
در اینجا چنان که مشاهده مى کنیم: تنها بهانه این است چون جبرئیل فرشته وحى تو است و تکالیف سنگین خدا را ابلاغ مى کند ما ایمان نمى آوریم، ما دشمن او هستیم اگر فرشته وحى میکائیل بود، بسیار خوب بود، ایمان مى آوردیم!
از اینان باید پرسید: مگر فرشتگان الهى با یکدیگر از نظر انجام وظیفه فرق دارند؟
اصولاً مگر آنها طبق خواسته خودشان عمل مى کنند یا از پیش خود چیزى مى گویند؟
آنها همان گونه اند که قرآن معرفى کرده: لایَعْصُونَ اللّهَ ما أَمَرَهُم: هر چه خداوند دستور دهد همان را انجام مى دهند .
به هر حال، قرآن در پاسخ این بهانه جوئى ها چنین مى گوید: به آنها بگو هر کس دشمن جبرئیل باشد (در حقیقت دشمن خدا است) چرا که او به فرمان خدا قرآن را بر قلب تو نازل کرده است (قُلْ مَنْ کانَ عَدُوّاً لِجِبْریلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللّهِ).
قرآنى که کتب آسمانى پیشین را تصدیق مى کند (و هماهنگ با نشانه هاى آنها است) (مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ).
قرآنى که مایه هدایت و بشارت براى مؤمنان است (وَ هُدىً وَ بُشْرى لِلْمُؤْمِنینَ).
در حقیقت در این آیه سه پاسخ به این گروه داده شده است:
نخست این که: جبرئیل چیزى از نزد خود نمى آورد هر چه هست بِإِذْنِ اللّه است.
دیگر این که: نشانه صدق از کتب پیشین در آن وجود دارد; چرا که مطابق محتواى آنها است.
سوم این که: محتواى آن خود دلیل بر اصالت و حقانیت آن مى باشد.

«تفسیر نمونه/ذیل آیه 97، سوره بقره»

http://sapp.ir/ayehsobh