دو وظيفه در برابر نعمت‌ها

ما در برابر تمامي اين نعمت‌ها دو وظيفه بزرگ داريم؛ يكي به دست آوردن علم كلي و اجمالي نسبت به اين نعمت‌ها، و اين كه بدانيم تمام اين نعمت‌ها ملك ذاتي وجود مقدس حضرت حق است و ما فقط وكيل حضرت حق در خرج كردن اين نعمت‌ها هستيم. اگر كسي هم بخواهد بگويد من صاحب نعمت هستم، بايد از او پرسيد: كدامش را ساخته‌اي؟ آخر خجالت دارد كسي بگويد اين نعمت‌ها مال خودم است، مگر پروردگار عالم نمي‌فرمايد:

يا أَيُّهَا النَّاسُ ضُـرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَه‌

اگر تمام عالم جمع شوند نمي‌توانند مگسي را بسازند. پس به آنان بايد گفت كه شما يك پر كاه‌ و يك قطره آب‌ نمي‌توانيد بسازيد و شما به وجود آورنده خودتان هم نيستيد، بلكه شما مصرف كننده و گداي درِ خانه اوييد:

يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَي اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحـَميد

و هركس در اين گدايي معرفتش بيشتر باشد آدم بهتري است. پيامبر خدا صلي الله عليه واله وسلم دائم مي‌فرمود: «الْفَقْرُ فَخْرِي»؛ افتخار من است كه‌ گداي او هستم. چون چيزي مال خودم نيست و تصرف بدون اجازه در هيچ نعمتي‌ را هم نمي‌خواهم.

كسي كه‌ مي‌گويد من و مال من، اصل حرف او دروغ است و خرجي هم كه‌ مي‌كند باطل است. مالك در اين عالم يك نفر است و بقيه همه وكيل اويند. پنجاه شصت سال نعمت‌هاي مادي و معنوي را به من داده و مرا هم وكيل در خرج كردن آنها قرار داده كه مطابق دستوري كه خودش داده است اين نعمت‌هاي مادي و معنوي را خرج كنم و دستور او نيز در قرآن كريم و در روايات و اخبار است. اگر كسي هم نخواهد آدم شود‌ و بخواهد مثل حيوانات زندگي كند، من هم با او حرفي ندارم تا مرگ او برسد:

)فَتَـرَبَّصُوا حَتَّي يَأْتِيَ اللهُ بِأَمْرِه‌(

پيامبر را هم دلداري‌ مي‌دهد‌ و مي‌فرمايد كه در مقابل كساني كه پذيرش ندارند و نمي‌خواهند آدم شوند خودت را ناراحت نكن و بگذار بازي خودشان را بكنند:

)ثُمَّ ذَرْهُمْ في‌ خَوْضِهِمْ يَلْعَبُون‌(

خداوند اصلا هيچ كار اين افراد را حق‌ نمي‌داند و‌ مي‌فرمايد كه كار آنها لعب و بازي است و واقعيت و اصالت ندارد. به عبارت ديگر، حركات آنها قلابي است و هيچ حركت حق و واقعي و بااصالتي ندارند.

بنابراين، داشتن علم اجمالي نسبت به نعمت‌ها و علم به نحوه هزينه كردن درست آنها براي كسي كه بخواهد انسان واقعي باشد و به قول عرفا بخواهد خودش را از عالم ملك رها كند و به وطن اصلي‌‌اش كه ملكوت است برگردد، بسيار لازم است.

خداوند متعال مي‌فرمايد: من باطل را از حق به شما‌ مي‌نمايايم و خودتان‌ بايد بخواهيد كه اصلاح شويد:

)قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَي)

اما خوش به حال آناني كه بخواهند و وقتي هم كسي در دايره خواستن قرار بگيرد، كار او معركه‌ مي‌شود. آنهايي هم كه نخواهند آخر سر معلوم‌ مي‌شود كه هيچ چيز برايشان‌ نمي‌ماند و به قول قرآن كريم در غرور و غفلت و خواب هستند.

دزدها به كارواني زدند و عارفي در آن كاروان بود. همه گريه‌ مي‌كردند و اشك‌ مي‌ريختند و التماس‌ مي‌كردند، فقط آن يك نفر آنجا آرام ايستاده بود. رئيس دزدها پيش او آمد و گفت از شما چيزي نبرده‌اند؟ گفت: نه. گفت چه داري؟ گفت: هر چه دارم نه تو و نه شاگردانت و نه هيچ دزدي در عالم‌ نمي‌تواند ببرد. من موجوديتم با خودم هست و آنها كه موجوديتشان بيروني است قابل دزديدن و بردن است، اما موجوديت دروني من بردني نيست و كسي نمي‌تواند به آن دستبرد بزند.

علم دوم هم علم به مسئوليت در برابر نعمت‌هاست كه من چه مسئوليتي در برابر بدنم، روحم، عقلم، پيامبرم، امامم، قرآنم، جهانم و پروردگارم دارم؟

وظيفة سوم در برابر نعمت‌ها

وقتي اين دو علم كسب شد، نوبت به مرحله سوم‌ مي‌رسد كه عمل است

 نعمت‌هاي مادي متصل و منفصل

نعمت‌هاي مادي او دو نوع است؛ يك نوع آن نعمت متصل و نوع ديگرش نعمت منفصل است.

اما نعمت متصل آن، وجود خود ما و اجزاي بدن ماست. عقيده دانشمندان بزرگ آن است كه اين نعمت‌هايي كه وجود ظاهري ما را تشكيل داده‌اند، آنقدر زياد و گسترده و با منفعت‌‌اند كه تحقيق پيرامون هر قسمتي از آنها يك رشته مستقل علمي ‌را تشكيل مي‌دهد. كميّت اين نعمت‌هاي ظاهري تا حدي قابل اندازه‌گيري است، اما قيمت آنها را اگر بخواهند اندازه‌گيري كنند‌ نمي‌شود. چقدر عنصر در اين عالم خرج شده تا بدن ما به وجود آمده؟ هيچ كس نمي‌تواند قدر و قيمت آنها را اندازه بگيرد.

 در اين زمينه مطلبي را از اديسون، مخترع برق برايتان‌ بگويم. البته مسأله در قرآن كريم و روايات و جلوي چشم ما روشن است، اما او هم سخني گفته كه خيلي خوب و قابل توجه است. ايشان‌ مي‌گويد من يك‌بار در كارخانه در حال كار بودم كه يكي از انگشتانم به يكي از دستگاه‌هاي كارخانه گير كرد و ناخن روي انگشتم كنده شد و من بي‌حال شدم. سريعا آمدند و دستم را پانسمان كردند و 40 يا50 روز طول كشيد تا دوباره ناخنم درآمد. آن ناخن نو را يك‌بار خوب نگاه كردم و حساب كردم كه اگر تمام كارخانه‌هاي روي كره زمين را كنار يكديگر بچينند و آنها بخواهند يك ناخن مثل آن بسازند‌ نمي‌توانند! مسأله مو، پوست، دندان، لثه، زبان، عضله‌ها، اعصاب، ماهيچه‌ها، دستگاه گوارش، دستگاه گردش خون و اين قلب كه هشتاد يا نود سال باز و بسته‌ مي‌شود و خسته‌ هم نمي‌شود نيز همين گونه است.

البته در كنار اين همه نعمت، عده‌اي هم حتي يك‌بار ننشسته‌اند و فكر كنند كه اين‌ها را چه كسي ساخته و براي چه مرحمت كرده است؟ آنها از اين سفره و اين تشكيلات فقط براي شكم و شهوت استفاده كرده‌اند و هرگز فكر نكرده‌اند كه انبيا و ائمه براي چه آمده‌اند و تشكيلات اين عالم براي چيست؟ آنان اين بدن باعظمت را هشتاد نود سال شب خوابانده‌اند و صبح دوباره بيدار كرده‌اند و به اين طرف و آن طرف برده‌اند و آن را تا شب خسته‌ ‌كرده‌اند، اما هرگز پيرامون آن دقت نكرده‌اند. عجيب اين است كه اينها خودشان از همه ديوانه‌هاي دنيا ديوانه‌ترند، اما مي‌نشينند و به انبيا‌ مي‌خندند، همچنان‌كه برخي از گذشتگان هم از هر ديوانه‌اي ديوانه‌تر بوده‌اند و به ابراهيم عليه السلاممي‌خنديدند و مي‌گفتند ابراهيم را داخل آتش بيندازيم تا از دست او راحت شويم،‌ يا مي‌گفتند موسيعليه السلام را بكشيم و راحت شويم.‌ بايد ديد كه آنها چقدر بدبخت بوده‌اند!

يك نعمت هم نعمت منفصل است كه دائم ما با اين نعمت‌هاي منفصل مانند شب و روز، خورشيد، ماه، ستاره، دريا، ابر و باد و باران، زراعت، حيوانات حلال گوشت و خاك و سنگ سر و كار داريم و قدر اين نعمت‌ها را هم نمي‌توانيم بفهميم.

 تو‌ قوم يونس (ع)

يونس (ع) وقتي از ميان مردم رفت و مردم ديدند كه حرف او درست بوده و ابر سياهي كه حامل عذاب است آسمان شهرشان را پر كرده، دنبال او دويدند ولي او را نيافتند، چون جگر او را سوزانده بودند. هرچه مي‌گفت گناه نكنيد به او مي‌خنديدند و او هم از شهر دور شده بود. مردم سپس به در خانۀ يك عالم مؤمن رفتند و گفتند بمانيم و نابود شويم يا راه ديگري هست؟ آن عالم گفت: توبه كنيد و بمانيد. گفتند: ابر بالاي سر ماست. گفت: پايين‌تر هم كه بيايد، با توبه آن را رد‌ مي‌كنيم. سپس به آنان گفت: اكنون كه يونس نيست به خدا پناه ببريد و زاري و تضرع كنيد، شايد بر شما‌ ترحّمي فرمايد.

پرسيدند: چگونه به خدا پناه ببريم ؟ آن عالم فكري كرد و گفت: فرزندان شيرخواره را از مادرانشان جدا كنيد و حتي بين شتران و بچه‌هايشان و گوسفندان و بره‌ها و گوساله‌ها و ماده‌گاوها تفرقه بيندازيد و در ميان بيابان جمع شويد و اشك‌ريزان از خداي آسمان‌ها و زمين و درياهاي پهناور طلب عفو و بخشش كنيد. مردم به دستور آن عالم عمل كردند و منظره‌اي بسيار تاثرانگيز ايجاد شد. اطفال شيرخوار گريه مي‌كردند و پيران كهنسال هم صورت بر خاك گذاشته بودند و اشك مي‌ريختند. صداي حيوانات و اشك و آه قوم يونس به هم آميخته شد و رحمت بي انتهاي پروردگار جهان بر سر آنها سايه افكند و در پي اين صحنه، عذاب نازل شده برطرف گرديد و به جانب كوه‌ها روانه شد.

خدايا ما هم امشب مانند گداها به در خانه‌ات آمده‌ايم و خودت فرموده‌اي كه گدا را رد نكنيد، پس ما را بپذير و از گناهانمان نجاتمان بده!

 پيامدهاي گناه

خلاصه اين كه كثرت گناه درخت ايمان را‌ مي‌سوزاند و انسان را از ارتباط با ولايت حق، قطع‌، و به ولايت شيطان وصل‌ مي‌كند. قرآن مجيد مي‌فرمايد:

)وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَي الظُّلُماتِ(

پس عاقبت ادامه گناه، شرك و كفر و انكار نبوت پيامبر و امامت اميرمؤمنان (ع) و يازده فرزند اوست. شما از اين گونه آدم‌ها خيلي ديده‌ايد كه وقتي به آنها مي‌گوييد بياييد به يك جلسه مذهبي برويم، مي‌گويند كه ما اين حرف‌ها را كهنه كرده‌ايم و اين‌ها فايده‌اي براي ما ندارد. راست هم‌ مي‌گويند براي آنان فايده‌اي ندارد، چراكه قرآن مي‌فرمايد:

)بَلي‌ مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُون‌(

آري، برخي گناهان به گونه‌اي سنگين است كه همه راه‌ها را مي‌بندد و ديگر شخص نمي‌تواند برگردد. پيامبر‌ اكرم (ص) مي‌فرمايد:

«مَا مِنْ‌ ذَنْبٍ‌ أَعْظَمَ‌ عِنْدَ اللهِ مِنْ نُطْفَةٍ يَضَعُهَا الرَّجُلُ فِي رَحِمٍ لَا تَحِلُّ لَه»؛

گناهي در ميان گناهان مردم سنگين‌تر و بزرگ‌تر از ريختن نطفه حرام در رحم حرام نيست؛

يعني گناهي سنگين‌تر از تماس مرد نامحرم با زن نامحرم نيست. اين مطلب را كسي‌ مي‌گويد كه ملكوت عالم در جان او منعكس شده است.‌

و نيز مي‌فرمايد:

«مَا عَجَّتِ‌ الْأَرْض‌ إِلَي رَبِّهَا عَزَّ وَ جَل [من عمل يعمل علي ظهرها] كَعَجِيجِهَا مِنْ ثَلَاثٍ مِنْ دَمٍ حَرَام‌ يُسْفَكُ عَلَيْهَا أَوِ اغْتِسَالٍ مِنْ زِنًا أَوْ النَّومِ عَليها قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ»

پيامبر خدا مي‌فرمايد: زمين در پيشگاه خدا سه ناله زده كه نمونه اين سه ناله را هيچ موقع نزده است: يكي آن وقت كه خون پاكي بر روي آن ريخته شود و ديگري آن هنگام كه آب غسل جنابت از حرام روي آن ريخته شود و خواب قبل از طلوع آفتاب بر آن.

پيامبر‌ اكرم (ص) مي‌فرمايد: خائن‌ترين زن در اين عالم زني است كه به رختخواب شوهرش خيانت كند و كثيف‌ترين مرد مردي است كه زن دارد و از زنا خجالت‌ نمي‌كشد. آن حضرت همچنين مي‌فرمايد: خداوند با اينان سخن نمي‌گويد و اصلاً آنها را نگاه‌ نمي‌كند و آنان را پاك نمي‌گرداند و عذاب اليم براي آنان است، مگر اين كه توبه كنند.

خدايا اين درِ توبه چه درِ با عظمتي است! الهي امشب كه ما را اينجا جمع كرده‌اي معلوم است هر دوي ما با هم كار داريم؛ ما با تو كار داريم‌ و مي‌خواهيم بگوييم گذشته ما خيلي بد است و آنها را بپوشان، و تو هم با ما كار داري‌ و مي‌خواهي بگويي حالا كه آمده‌ايد گذشته شما را مي‌بخشم و گناهانتان را مي‌پوشانم!

 انعكاس ملكوت در نفس اولياء الله

مرحوم شيخ عبدالنبي نوري در تهران مدرس، مجتهد، عابد و زاهد بود. يكي از شاگردانش كه حدود هشتاد سالش بود و الان از دنيا رفته است براي خود من نقل كرد كه يك روز شيخ سر درس فرمود: من در شانزده سالگي در اين مدرسه مروي طلبه بودم و وضع اقتصاديم هم خيلي بد بود. از محل نور مازندران يك قافله به تهران آمد كه به مشهد برود. من به آنها گفتم تا به حال مشهد نرفته‌ام مرا هم با خودتان ببريد. نزديكي‌هاي سبزوار من حساب كردم كه پنج ريال در اين سفر كم دارم. آن وقت‌ها با يك تومان به مشهد‌ مي‌رفتند و‌ برمي‌گشتند. وارد شهر سبزوار كه شديم فهميده‌هاي قافله گفتند كه خوب است به ديدن حاج ملا‌هادي سبزواري برويم. من هم دو تا درد داشتم؛ يكي پنج ريال كم داشتم و ديگر اين كه دنبال علم جفر و كيميا بودم و آن را پيدا‌ نمي‌كردم. به ديدن حاجي رفتيم و همه كه خداحافظي كردند و از اتاق بيرون رفتند، حاجي مرا نگه داشت. پنج ريال به من داد و گفت اين كمبود خرجي سفرت، و بعد نيز به من گفت: دنبال علم جفر و كيميا نباش، علم نزد امام صادق (ع) است و وقت خودت را براي اين كارها تلف نكن!

پس كار سوم اوليا اين بوده كه با انجام عالي‌ترين اعمال، خود را تصفيه‌ مي‌كرده‌اند و ملكوت در نفس آنها منعكس‌ مي‌شده و ظاهر و باطن براي آنها يكي‌ مي‌شده است.