شاخص آفتاب
شاخص، چوب يا ميله‌اي صاف و راست است (مثلاً شاخه نسبتاً صافي از يك درخت به طول مثلاً يك متر) كه به طور عمودي در زميني مسطح و هموار و افقي(تراز و ميزان) فرو شده است
روش اول:
نوك(انتهاي) سايه شاخص روي زمين را [مثلاً با يك سنگ] علامت‌گذاري مي‌كنيم. مدتي (مثلاً ده-بيست دقيقه بعد، يا بيشتر) صبر مي‌كنيم تا نوك سايه چند سانتيمتر جابه‌جا شود. حال محل جديد سايه شاخص (كه تغيير مكان داده است) را علامت‌گذاري مي‌نماييم. حال اگر اين دو نقطه را با خطي به هم وصل كنيم، جهت شرق-غرب را مشخص مي‌كند. نقطه علامت‌گذاري اول سمت غرب، و نقطه دوم سمت شرق را نشان مي‌دهد. يعني اگر طوري بايستيم كه پاي چپ‌مان را روي نقطه اول و پاي راستمان را روي نقطه دوم بگذاريم، روبروي‌مان شمال را نشان مي‌دهد، و رو به خورشيد (پشت سرمان) جنوب است.

از آن‌جا كه جهت ظاهري حركت خورشيد در آسمان از شرق به غرب است، جهت حركت سايه خورشيد بر روي زمين از غرب به شرق خواهد بود. يعني در نيم‌كره شمالي سايه‌ها ساعتگرد مي‌چرخند.
هر چه از استوا دورتر بشويم، از دقت پاسخ در اين روش كاسته مي‌شود. يعني در مناطق قطبي (عرض جغرافيايي بالاتر از 60 درجه) استفاده از آن توصيه نمي‌شود.
در شب‌هاي مهتابي هم از اين روش مي‌توان استفاده كرد: به جاي خورشيد از ماه استفاده كنيد.

روش دوم(دقيق‌تر):
محل سايه شاخص را زماني پيش از ظهر علامت گذاري مي‌كنيم. دايره يا كماني به مركز محل شاخص و به شعاع محل علامت‌گذاري شده مي‌كشيم. سايه به تدريج كه به سمت شرق مي‌رود كوتاه‌تر مي‌شود، در ظهر به كوتاه‌ترين اندازه‌اش مي‌رسد، و بعداز ظهر به تدريج بلندتر مي‌گردد. هر گاه بعد از ظهر سايه شاخص از روي كمان گذشت (يعني سايه شاخص هم‌اندازه پيش از ظهرش شد) آن‌جا را به عنوان نقطه دوم علامت‌گذاري مي‌كنيم. مانند روش پيشين، اين نقطه سمت شرق و نقطه پيشين سمت غرب را نشان مي‌دهد.

در واقع هر دو نقطه سايه هم‌فاصله از شاخص، امتداد شرق-غرب را مشخص مي‌كنند.
با اين‌كه روش پيشين نسبتاً دقيق است، اين روش دقيق‌تر است؛ البته وقت بيشتري براي آن لازم است.
براي كشيدن كمان مثلاً طنابي(مانند بند كفش، نخ دندان) را انتخاب كنيد. يك طرف طناب را به شاخص ببنديد، و طرف ديگرش را به يك جسم تيز؛ به شكلي كه وقتي طناب را مي‌كشيد دقيقاً به محل علامت‌گذاري شده برسد. نيم‌دايره‌اي روي زمين با جسم تيز رسم كنيد.
وقتي سايه شاخص به حداقل اندازه خود مي‌رسد(در ظهر شرعي)، اين سايه سمت جنوب را نشان مي‌دهد (بالاي 23,5 درجه)