درخواست مهلت براي خواندن نماز و…

 

در عصر روز تاسوعا وقتي كه دشمن تصميم گرفت حمله بر لشكريان امام حسين عليه السلام را آغاز كند، حضرت به برادرش (اباالفضل عليه السلام ) فرمود: (به سوي آنان برو و اگر مي تواني كار را به فردا واگذار، تا امشب را به نماز و نيايش و طلب آمرزش از او سپري كنيم ، خدا مي داند كه من نماز، تلاوت قرآن ، بسياريِ دعا و درخواست آمرزش را دوست دارم .)(76)

حضرت امام حسن عسكري عليه السلام مي فرمايند:

رسيدن به لقاي خداوندي سفري است كه تنها مركب راهوار آن شب زنده داري است .(77)

 

 

 

 چرا شبها نمي خوابي

 

به (ربيع بن خثيم ) گفتند: چرا شبها نمي خوابي ؟ گفت : مي ترسم دشمن (خواب ) بر من هجوم آورد و در خواب بمانم (و از فيض نماز شب محروم شوم ).(68)

وصيّت كرد سجّاده اش را با او دفن كنند

حضرت آيت اللّه العظمي مرعشي نجفي رحمه الله عليه به فرزندش وصيت كرد:

سجّاده اي كه 70 سال بر روي آن نماز شب به جا آورده ام ، و تسبيحي از تربت امام حسين عليه السلام كه با آن در سحرها به عدد دانه هايش استغفار كرده ام با من دفن شود.(69)

هرگز حتي در ليلة الهرير نمازشبم را ترك نكردم

علي عليه السلام فرمود: از وقتي كه از رسول خدا صلي الله عليه و آله شنيدم كه فرمود: (نماز شب نور است ) هرگز نماز شب را ترك نكردم . ابن گوّاه پرسيد: حتي در ليلة الهرير؟

حضرت فرمود: حتي در ليلة الهرير(70) نماز شبم ترك نشد.(71)

با ياد خوشت خسبم در خواب خوشت بينم

از خواب چو برخيزم اول تو بياد آئي

 

 

 

 تذكرات بجا

 

يكي از خدمات بزرگ آزادمردان و مربيان بشر، تذكرات به جايي است كه در موقع خود، به خودپرستان و ستمگران متكبر داده اند و با نصايح و اندرزهاي حكيمانه خويش آنان را ولو به قدر چند ساعت از مركب خودپرستي و غرور پياده نموده اند.اين مطلب در تاريخ اسلام سوابق بسيار دارد.

((منصور)) از خلفاي جبار و ستمگر سلسله عباسي است . روزي يك مگس ناتواني صفحه صورت آن زمامدار مقتدر را ميدان فعاليت خود قرار داد. آنقدر به لب و چشم و بيني او نشست و برخاست كه عرصه را بر وي تنگ كرد و منصور را سخت ناراحت نمود. به خدمتگزاران گفت : ((ببينيد در اطاق انتظار كيست ؟))

گفتند: ((مقاتل بن سليمان .))

مقاتل از محدثين و مفسرين بزرگ آن زمان بود. دستور داد به حضور بيايد. به محض اين كه مقاتل وارد تالار مخصوص شده ، منصور به او گفت :((آيا مي داني خداوند براي چه مگس را آفريده است ؟))0

جواب داد: ((بلي ! براي اين كه جباران و ستمگران متكبر را ذليل و خوار نمايد.))(1)

منصور از شنيدن اين جواب سكوت كرد و نسبت به مقاتل اظهار خشم و جباريت نمود. گويي سخن مقاتل در او حسن اثر داشت .

((مهلب بن ابي صفره)) از طرف عبدالملك مروان والي خراسان بود. روزي جامه خزي در بر كرده و در كمال تكبر و تبختر از رهگذر عبور مي كرد. آزادمردي او را ديد، نزديك رفت و گفت : اي بنده خدا اين طور راه رفتن متكبرانه مورد بدبيني و بغض خدا و رسول صلي الله عليه و آله و سلم است .

و راءي بعضهم المهلل و هو يتبختر في جبة خز فقال : يا عبدالله هذه مشية يبغضها الله و رسوله

فقال له المهلب : اءما تعرفني

قال : بلي اءعرفك اولك نطفة قذرة و آخرك جيفة و انت بين ذلك تحمل عذرة مفضي المهلب و ترك مشيته تلك (2)

والي گفت : آيا مرا نمي شناسي ؟

آزادمرد فورا در جواب گفت : آري مي شناسم . اولت نطفه نجسي بوده و آخرت ، مردار خبيثي خواهد شد و بين اين دو زمان ، حامل مقداري كثافت هستي ؟

مهلب رفت و اين گفتار صريح و نافذ، او را از رفتار متكبرانه اش بازداشت .

در اسلام تكبر يكي از بزرگترين صفات ذميمه و ملكات ناپسند است و در مذمت آن آيات و اخبار بسياري رسيده است كه نقل همه آن ها وقت وسيعي لازم دارد. تنها يك حديث را به عرض مي رسانم :

عن حكيم قال : ساءلت اباعبدالله عليه السلام عن اءدني الالحاد فقال : ان الكبر اءدناه ؛(3)

راوي حديث مي گويد: از حضرت امام صادق عليه السلام كمترين مرتبه الحاد و كفر را پرسيديم . امام در جواب فرمود:

((كبر نازلترين درجات كفر است .))

ملاحظه مي كند كه امام صادق عليه السلام كبر را فقط به عنوان يك خلق ناپسند به حساب نياورده است ، بلكه آن را يكي از مراتب كفر شناخته و در واقع ، خاطرنشان كرده است كه متكبر با خوي ناپسند، به اولين درجه الحاد قدم گذارده است .

لازم است پدران و مادران در تربيت فرزندان ، كمال دقت را مبذول دارند و در تشويق فرزندان و اعمال مهر و محبت ، اندازه گيري صحيح نمايند و از زياده روي پرهيز كنند و آنان را خودخواه بار نياورند كه بر اثر شكست هاي زندگي و عقده هاي تحقير، دچار بيماري تكبر شوند و مردم را با ديده پستي و حقارت نگاه كنند.

لازم است پدران و مادران مردم را احترام نمايند و بدينوسيله درس ادب و فروتني را به فرزندان خويش بياموزند و آنان را از تكبر و تبختر كه بزرگترين سقوط اخلاقي است ، محافظت نمايند.

لقمان حكيم به فرزند خود نصيحت كرد:

و لا تصعّر خدّك للناس و لا تمش في الارض مرحا ان الله لا يحب كل مختال فخور؛(4)

((فرزند عزيز! هرگز به تكبر و خودپسندي از مردم روي مگردان و بر روي زمين با غرور و نخوت قدم برندار كه خداوند خودستايان متكبر را دوست ندارد.))

چه قدر خوب است پدران و مادران علاوه بر اعمال روشهاي صحيح تربيتي به فرزندان خويش نصيحت كنند و مانند لقمان حكيم قبح تكبر و تحقير مردم را گوشزد آنان نمايند. از اين راه دين خود را در تربيت فرزندان به خوبي و به طور كامل ادا كنند.

و لله العزة و لرسوله و اللمومنين (5)

شكسته نفسي و فروتني ، چاپلوسي و تملق يكي ديگر از عكس العمل هايي است كه مبتلايان به احساس حقارت از خود نشان مي دهند.

بعضي از كساني كه در باطن ، گرفتار ضعف نارسايي و شرمساري ، پستي ، ترس و خلاصه به نوعي حقارت هستند، براي جبران نقايص و پنهان نگه داشتن حقارت خويش به تواضع ذلت آميز و چاپلوسي متوسل مي شوند.

اين اظهار زبوني و ذلت ، از نظر ديني و علمي يكي از صفات ناپسنديده است و متاسفانه مردم بسياري به اين بيماري اخلاقي و انحطاط روحي گرفتارند.

يكي از صفات حميده و سجاياي پسنديده در علم اخلاق ، ((تواضع)) است . هر مسلماني در طرز معاشرت با ديگران نه تنها مكلف است ، كه از نخوت و تكبر اجتناب نمايد و دامن خويش را از آن پليدي محفوظ دارد، بلكه علاوه بر آن موظف است نسبت به عموم مردم فروتني نمايد و به شخصيت آنان از هر طبقه و در هر مقامي كه هستند، احترام كند.

درباره تواضع و ارزش اخلاقي و اجتماعي آن روايات بسياري رسيده و علماي حديث در كتب اخبار آورده اند.

اولياي گرامي اسلام ، خودشان داراي اين خوي پسنديده بودند و عملا با تمام طبقات مردم از فقير و غني ، سياه و سفيد، با فروتني و احترام برخورد مي كردند.

روي عن موسي بن جعفر عليه السلام انه مرّ برجل من اهل السواد دميم المنظر فسلم عليه و نزل عنده و حادثه طويلا ثم عرض عليه السلام عليه نفسه في القيام بحاجة ان عرضت له فقيل له : يابن رسول الله ! اء تنزل الي هذا ثم تساءله عن حوائجك و هو اليك اءحوج فقال عليه السلام : عبد من عبيد الله و اءخ في كتاب الله و جار في بلاد الله يجمعنا و اياه خير الآباء و افضل الاديان الاسلام ؛(6)

حضرت موسي بن جعفر عليه السلام بر مرد سياه چهره و بدمنظري گذر كرد، بر وي سلام نمود و كنارش نشست . مدتي با او سخن گفت و سپس آمادگي خود را در قضاي حوايجش اعلام فرمود.

بعضي كه ناظر جريان بودند، عرض كردند: يابن رسول الله ! آيا با چنين شخصي مي نشيني و از حوايج او سوال مي كني ؟

حضرت در جواب فرمود: ((اين مرد سياه چهره ، بنده اي از بندگان خدا است و برادري است به حكم كتاب خدا، همسايه اي است با ما در بلاد خدا، حضرت آدم بهترين پدران و آيين اسلام بهترين اديان ما و او را به به هم ربط داده است .))

عن رجل من اءهل بلخ قال : كنت مع الرضا عليه السلام في سفره الي خراسان فدعا يوما بمائدة له فجمع عليها مواليه من السودان و غيرهم فقلت : جعلت فداك لو عزلت لهؤ لاء مائدة ؟

قال : مه ! ان الرب تبارك و تعالي واحد و الاءمّ واحدة و الاءب واحد و الجزاء بالاعمال ؛(7)

((مردي از اهل بلخ مي گويد: در سفري كه علي بن موسي الرضا عليه السلام به خراسان مي رفت ، من با آن حضرت بودم . روزي در كنار سفره خود، تمام نوكرها و غلامان سياه و سفيد را براي صرف غذا جمع كرد.

عرض كردم : بهتر بود براي غلامان و نوكرها سفره جداگانه اي مي گستردند.

فرمود: ساكت باش ! خداي همه يكي است مادر و پدر همه يكي ، پاداش و كيفر هر كس بسته به طور عمل اوست .))

روايات بسياري نظير اين دو حديث به اخبار مذهبي رسيده و عموما حاكي از كمال تواضع رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم و ائمه طاهرين عليهم السلام نسبت به تمام طبقات مردم است .

پيشوايان اسلام عليهم السلام علاوه بر آن چه درباره فروتني به پيروان خود گفته اند، عملا نيز اين درس اخلاق را به مردم آموخته اند.(8)

 

 

1- حيوة الحيوان ، ج 1، ص 255.

2- مجموعه ورام ، ج 1، ص 199.

3- الكافي ، ج 2، ص 309.

4- سوره مباركه لقمان ، آيه 18.

5- سوره مباركه تغابن ، آيه 8.

6- تحف العقول ، ص 413.

7- سفينة البحار، ص 667.

8- كودك از نظر وراثت و تربيت ، ج 2، ص 419.

 

 

 

 امتحان با وسعت مال

 

در دعاي مكارم الاخلاق ، حضرت سجاد عليه السلام مي فرمايد:

و لا تفتنّي بالسّعة ؛

((بار الها! با گشايش و سعه مالي ، مرا مورد آزمايش قرار مده .))

امتحان خداوند هنگام وسعت مالي ، حتمي و اجتناب ناپذير است .

امام عليه السلام براي آن كه در معرض امتحانات سنگين قرار نگيرد، از خداوند مي خواهد كه به او سعه مالي و ثروت زياد ندهند تا با آزمايش هاي سخت باري تعالي مواجه نگردد.

اين جمله دعا براي عموم مردم بسيار آموزنده است . آن حضرت با آن كه معصوم است و از خطايا منزه است ، براي آن كه در مضيقه امتحان واقع نشود، از خداوند مي خواهد كه به او سعه مالي ندهد. اما بعضي از افراد عادي در حال تهيدستي مي گويند: اگر خداوند به ما ثروت عنايت كند، چنين و چنان مي نماييم و به خوبي انجام وظيفه مي كنيم .

ممكن است در آن موقع از روي خلوص و پاكي سخن بگويند، اما نمي دانند كه ثروت ، افكارشان را عوض مي كند و آنان را دگرگون مي سازد و ممكن است بر اثر امتحان مالي سقوط كنند و هميشه دچار بدبختي و سيه روزي گردند.

به شرحي كه توضيح داده مي شود، ثعلبة بن خاطب كه از انصار بود، به اين آزمايش سخت مبتلا گرديد و از عهده امتحان برنيامد، زيرا بر اثر حب مالي از پرداخت زكات واجب ، سر باز زد و خداوند درباره تخلف وي آيه نازل فرمود. او در ايام تهيدستي شرفياب محضر رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم شد.

به حضرت عرض كرد: از خداوند بخواهيد كه به من ثروت بدهد.

حضرت فرمود: اي ثعلبه ! مال قليلي كه بتواني شكرش را ادا كني ، بهتر از مال زياد است كه طاقت و تحملش را نداشته باشي .

دفعه ديگر باز شرفياب محضر آن حضرت شد و درخواست خويش را تكرار نمود و عرض كرد:

((به خدايي كه شما را به رسالت مبعوث نموده است ، من قسم ياد مي كنم كه اگر خداوند به من مالي بدهد، حق هر صاحب حقي را عطا خواهم نمود.))

در آن موقع پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم در پيشگاه الهي او را دعا كرد و براي او درخواست مال نمود.

خداوند دعاي حضرت را مستجاب كرد. ثعلبه گوسفندداري را آغاز نمود. خداوند به مالش بركت بسيار داد و با سرعت گوسفندان افزايش يافتند. تا جايي كه ديگر نمي توانست در شهر بماند. از مدينه دور شد و در يكي از وادي هاي اطراف مدينه مسكن گزيد و گوسفندان را نگهداري مي كرد.

طولي نكشيد كه در آنجا نيز دچار مضيقه شد. ناچار به نقطه دوردستي رفت تا در آن جا بتواند گوسفندان را نگهداري كند.

از طرف خداوند، امر به گرفتن زكات ، صادر شد. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم ماءموريني را به اطراف فرستاد. از جمله ماءمور پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نزد ثعلبه آمد، اما او از دادن زكات ابا كرد و بخل نمود.

گفت : ((زكات چيزي جز جزيه نيست و من جزيه نمي دهم .))

وقتي خبر اين كلام به پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم رسيد، فرمود: ((واي بر ثعلبه !))

سپس وحي آسماني آمد: ((كساني از مسلمانان با خداوند عهد و پيمان مي بندند كه اگر باريتعالي از فضل خود به ما عطا نمود، صدقه مي دهيم و از بندگان صالح خواهيم بود و چون فضل الهي به آنان رسيد، بخل نمودند و از اداي وظيفه روي گردان شدند.))

پس از نزول آيه ، بعضي از دوستان ثعلبه نزد وي رفتند و او را مورد ملامت و سرزنش قرار دادند كه چرا زكات واجب را كه امر الهي بود، پرداخت ننمودي ؟ درباره تو و عمل ناروايت آيه نازل گرديد.

ثعلبه سخت مضطرب شد، مقداري از گوسفندان را با خود برداشت و به مدينه آمد و حضور رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم رسيد. حضرت تا او را ديد فرمود: يا ويل ثعلبة ؛ ((واي بر تو!))

ثعلبه با شرمساري گفت : ((يا رسول الله ! زكات آورده ام ، بفرماييد از من تحويل بگيريد.))

حضرت فرمود: درباره ات آيه آمده است . آيه را كه نمي توان از قرآن شريف حذف نمود. به اين جهت زكات تو پذيرفته نمي شود و او را رد كرد.

بعد از آن كه رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم از دنيا رفت ، زكات را نزد ابي بكر برد و بعد نزد عمر و هيچ يك از آن دو، صدقه را قبول نكردند. و سرانجام با همان وزر و وبال و آلودگي به گناه از دار دنيا رفت .(1)

 

 

1- شرح و تفسير دعاي مكارم الاخلاق ، ج 3، ص 224، محجة البيضاء، ج 6، ص 102.

 

 

 

 شيخ مفيد (ره )

 

(شريف ابويعلي جعفري ) درباره شيخ مفيد رحمه الله عليه گفته است :

او مقدار كمي از شب را مي خوابيد، آنگاه بر مي خاست و نماز مي گزارد، يا كتاب مي خواند، يا درس مي گفت ، يا قرآن تلاوت مي كرد.(119)

رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود:

بر شما باد به نماز شب ، كه آن روش صالحانِ پيش از شما و وسيله نزديك شدن به خداوند و مانع گناهان (آينده ) و كفاره گناهان (گذشته ) و دور كننده دردها از بدن مي باشد.(120)

در حالات امام خميني رحمه الله عليه

يكي از پزشكان مي گويد:

در ايّامي كه امام خميني رحمه الله عليه در بيمارستان تحت معالجه و عمل جرّاحي بودند، لوله تنفّس در تراشه ايشان بود، (وقتي اين لوله در مجراي تنفسي قرار مي گيرد، شخص نمي تواند صحبت كند)، امّا امام با اينكه لوله به مجراي تنفسي ايشان وصل بود، نماز ظهر و عصر آن روز را به همان وضع ادا نمودند و حتّي نماز شب خود را ترك نكردند.(121)

در بين راه مشغول خواندن نمازهاي نافله …

يكي از شاگردان علاّمه طباطبائي رحمه الله عليه درباره او مي گويد:

علاّمه اهل ذكر و دعا و مناجات بود، در بين راه كه او را ديدم غالباً ذكر خدا بر لب داشت .

به نوافل مقيّد بود و گاهي ديده مي شد كه در بين راه مشغول خواندن نمازهاي نافله است .

شبهاي ماه رمضان تا صبح بيدار بود، مقداري مطالعه مي كرد و بقيّه را به دعا و قرائت قرآن و نماز و اذكار مشغول بود.(122)

 

تا حالا نشده من از نماز شب ايشان بيدار شوم

 

در خاطرات مربوط به امام خميني رحمه الله عليه مي خوانيم : خويشاوندان ايشان مي گفتند:

از پانزده سالگيِ ايشان كه ما در خمين بوديم ، آقا يك چراغ موشي (123) كوچك مي گرفتند و مي رفتند به يك قسمت ديگر كه هيچ كس بيدار نشود و نماز شب مي خواندند.

همسر امام رحمه الله عليه مي گويند:

(تا حالا نشده كه من از نماز شب ايشان بيدار شوم ). چون چراغ را مطلقاً روشن نمي كردند.

نه چراغ اتاق را روشن مي كردند، نه چراغ راهرو را و نه حتي چراغ دستشويي را [او از يك چراغ قوه كوچك كه تنها جلوي پايشان را روشن مي كرد، استفاده مي كردند.(124)] و براي اين كه كسي بيدار نشود، هنگام وضوي نماز شب ، يك ابر زير شير مي گذاشتند كه آب چكّه نكند و صداي آن ، كسي را بيدار نكند.(125)

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:

زمستان براي مؤمن فصل خوبي است ، زيرا روزهاي كوتاهش را روزه مي گيرد و شبهاي طولاني اش را براي نماز (شب ) بر مي خيزد.(126)

 

عارفان ، سرمه بيداريِ شب بر چشمانشان كشيده اند

 

خداي متعال به حضرت داوود عليه السلام فرمود:

اي داوود! مردان با تقوا شبهايشان را نخوابند مگر آنكه نمازشان را براي من بگذارند. و روزهايشان را به پايان نبرند مگر آنكه پيوسته مرا ياد كنند. اي داوود! همانا عارفان ، سرمه بيداريِ شب بر چشمانشان كشيده اند و شب را در حال قيام اند و از اين رهگذر، رضاي مرا مي طلبند.(127)