عرفا معتقدند: حق سبحانه در آینه دل انسان کامل تجلی می کند و عکس انوار تجلیات از آیینه دل او بر عالم می تابد و همگان با دریافت آن فیض، پدید آمده و حفظ می گردند و تا انسان کامل در عالم وجود دارد، از تجلیات ذاتی و رحمت رحمانی و رحیمی حق تعالی برای عالم و پدیده های هستی استمداد می کند و آن ها به واسطه این استمداد و فیضان تجلیات حق تعالی حفظ می شوند.1 بنابراین، نظام آفرینش در حدوث و بقا، وامدار وجود پر برکت انسان کامل است، و به واسطه اوست که فیض الهی نصیب عالم و آدم می شود و از همین روست که در زیارت «جامعه کبیره » درباره اهل بیت علیهم السلام که پس از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله مصادیق بارز انسان کامل هستند، آمده: «بکم فتح الله و بکم یختم و بکم ینزل الغیث، و بکم یمسک السماء ان تقع علی الارض و بکم ینفس الهم و یکشف الضر»2; یعنی عالم با حقیقت وجود شما گشوده شده، و با شما ختم می گردد; به خاطر شما باران فرو می ریزد و به واسطه شما آسمان از ریزش باران به زمین باز می ماند و با توسل به شما گرفتاری ها و مشکلات برطرف می شوند .

عندلیب گلشن اسرار، حافظ شیرازی، تمام معارف زیارت «جامعه کبیره » را در این کلام نغز جمع نموده و خطاب به اهل بیت علیهم السلام گفته است:

از رهگذر خاک سر کوی شما بود هر نافه که در دست نسیم سحر افتاد

و در عصر کنونی، وجود مبارک حضرت مهدی علیه السلام قبله دل ها و واسطه فیض الهی بر عالم و آدم است . لذا در دعای نورانی «ندبه » از او به «سبب اتصال آسمان و زمین » یاد شده و چنین آمده است: «این السبب المتصل بین الارض و السماء» 3 و در دعای «عدیله » نیز درباره آن حضرت آمده: «ثم الحجة الخلف القائم المنتظر المهدی المرجی الذی ببقائه بقیت الدنیا و بیمنه رزق الوری و بوجوده ثبتت الارض و السماء» 4; یعنی پس از یازده امام - که یاد شد - امام و حجت دوازهم قائم منتظر مهدی است که امیدها به اوست و به واسطه او دنیا باقی و برقرار می باشد و به برکت وجود او مردم روزی دریافت می کنند و در سایه وجود او آسمان و زمین بر قرارند .

همه این حقایق در رهاورد عرفانی بزرگان اهل معنا به طور مستقیم درباره حضرت مهدی علیه السلام عنوان شده اند . از آن میان عارف نامدار محی الدین بن عربی می گوید: «پس مهدی رحمت است; همان طور که پیامبر رحمت بود; چنان که خداوند فرمود: ما تو را نفرستادیم، مگر آن که رحمت برای عالمیان باشی، و مهدی چون کاملا بر اساس مشی و سیره پیامبر، رفتار می کند، لذا دچار اشتباه نمی شود، پس به طور یقین رحمت عالمیان است .»5

و عارف نسفی نیز گفته است: «هر دو طرف جوهر اول را در این عالم دو مظهر می باید که باشد . مظهر این طرف، که نامش «نبوت » است، خاتم انبیا است و مظهر آن طرف، که نامش «ولایت » است، صاحب الزمان است که اسامی بسیار دارد; چنان که جوهر اول اسامی بسیار دارد … البته بیرون خواهد آمد [ظهور خواهد کرد] احوال وی بیش از این خواهد بود که به نوشتن آید .» 6

در رساله منسوب به عارف عربی نیز درباره حضرت مهدی علیه السلام چنین آمده است: «والسلام علی المحاذی للمرآة المصطفویة، المتحقق بالاسرار المرتضویه، فیاض الحقائق بوجوده، قسام الدقائق بشهوده، ابی القاسم محمد بن الحسن»7; سلام بر مهدی که حقیقت ذات شریف او محاذی آینه وجود مصطفوی، و متحقق به اسرار مرتضوی است . از این رو، افاضه و بخشایش حقایق به واسطه وجود او، و تقسیم دقایق با شهود او انجام می شود .

از آنچه بیان شد، این نکته معلوم گردید که یکی از بهترین تجلیات رخ مهدی علیه السلام در آینه عرفان، واسطه فیض بودن آن حضرت است .

گروه دین و اندیشه تبیان

1- عبدالرحمن جامی، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، نشر مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370، ص 89

2 - شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، زیارت «جامعه کبیره » .

3 - همان، دعای «ندبه » .

4 - همان، دعای «عدیله » .

5 - فتوحات مکیه، ج 3، باب 366، ص 332 .

6 - عزیزالدین نسفی، مقصد اقصی، باب 5، ص 245 .

7 - محی الدین بن عربی، مناقب، شرح سیدصالح خلخالی، ص 133 .