حقیقت انجام خیرات:
عن ابی جعفر علیه السلام أنَّهُ قالَ: «‌إنَّ اللهَ ثَقَّلَ الخَیرَ عَلَی أهْلِ الدُّنْیا کَثِقْلِهِ فی مَوَازینِهِمْ یوْمَ الْقِیامَةِ وَإنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ خَفَّفَ الشَّرَّ عَلی أهْلِ الدُّنْیا کَخِفَّتِهِ فی مَوَازینِهِمْ یوْمَ الْقِیامَةِ (127) ؛ به راستی خدا کار خیر را بر مردم دنیا سنگین ساخته است همانند سنگینی آن در ترازوی عملشان در روز رستاخیز و خداوند بلند مرتبه و سترگ کار شر را بر مردم دنیا سبک گردانیده همانند سبکی آن در ترازوی عملشان در روز رستاخیز.» ‌

اهمیت سبقت بر انجام خیرات:
1. «‌فَاسْتَبِقُوا الْخَیراتِ» (128) ؛ «‌در کارهای خیر‍از [یکدیگر] پیشی بگیرید.» ‌
2. «إنَهُمْ کانُوا یسارِعُونَ فِی الْخَیراتِ»؛ (129) «‌آنها (مؤمنان) درکار خیر از هم سبقت می‌گیرند.» ‌

دلایل شتاب در انجام خیرات:
1. بیم از شیطان: عن ابی جعفر علیه السلام أنَّهُ قالَ: «‌مَنْ هَمَّ بِشَیءٍ مِنَ الخَیرِ فَلْیعَجِّلْهُ فَإنَّ کُلَّ شَیءٍ فیهِ تَأخیرٌ لِلشَّیطانِ فیهِ نَظْرَةٌ (130) ؛ هر کس قصد انجام کار خیری را دارد پس باید در آن بشتابد. ، زیرا هر کار خیری که پس افتد به راستی شیطان را در آن نظری است.» ‌
عن ابی عبدالله علیه السلام أنَّهُ قالَ: «‌إذا هَمَّ أحَدُکُم بِخَیرٍ أوْ صِلَةٍ فَإنَّ عَنْ یمینِهِ وَشِمالِهِ شَیطانَینِ فَلْیبادِر لایکُفّاهُ عَنْ ذلِکَ (131) ؛ هرگاه یکی از شما تصمیم انجام کار خیر یا رساندن نفعی [به کسی] بگیرد، دو شیطان در راست و چپ او قرار می‌گیرند [تا منصرفش سازند] ، پس باید شتاب کند تا مبادا او را از آن باز دارند.» ‌
2. امکان عدم موفقیت: عن ابی عبد الله علیه السلام أنَّهُ قالَ: «‌کانَ أبی یقُولُ: إِذا هَمَمْتَ بِخَیرٍ فَبادِرْ فَإنَّکَ لاتَدْری ما یحْدُثُ (132) ؛ پدرم همیشه می‌فرمود: چون آهنگ کار نیکی کردی شتاب کن. زیرا تو نمی‌دانی چه اتفاقی خواهد افتاد.» ‌
3. امکان عنایت خاص خدا: عن ابی عبد الله علیه السلام أنَّهُ قالَ: «‌إذا هَمَمْتَ بِشَیءٍ مِنَ الخَیرِ فَلاتُؤَخِّرْهُ فَإنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ رُبَّما إطَّلَعَ عَلَی العَبدِ وَهُوَ عَلَی شَیءٍ مِنَ الطَّاعَةِ فَیقُولُ وَعِزَّتی وَجَلالِی لا أُعَذِّبُکَ بَعْدَها أبَداً (133) ؛ چون قصد انجام خیری کردی پس آن را به تأخیر مینداز؛ زیرا همانا که خداوند بلند مرتبه چه بسیار باشد که از بنده‌ای در حال انجام خیری مطلع می‌شود و [به خاطر انجام همان کار خیر] می‌گوید به بزرگی و شکوهم سوگند که تو را پس از انجام این کار خیر هرگز عذاب ننمایم.» ‌

ارزش شتاب در خیرات:
«صدقه حلوانی» می‌گوید: «‌در مسجد الحرام یکی از دوستانم دو درهم از من قرض خواست و من به او گفتم: پس از طواف به او خواهم داد. در حین طواف امام صادق علیه السلام را مشغول طواف دیدم. امام دستش را به جهت کمک خواستن روی شانه من گذاشت و هر دو به طواف پرداختیم. طواف من به پایان رسید. اما به جهت رعایت وضعیت جسمی امام، ترجیح دادم به ایشان کمک کنم. دوستم که از من قرض خواسته بود در کناری نشسته و به خیال اینکه من در قرض دادن به او مسامحه می‌کنم، هر دور که از جلوی او رد می‌شدم با دست به من اشاره می‌کرد که دو درهم به من قرض بده. امام متوجه شد و پرسید: این مرد چه می‌خواهد؟ عرض کردم: او منتظر من است که طوافم تمام شود و به او دو درهم قرض بدهم. امام سریع دست از شانه‌ام برداشت و فرمود: مرا رها کن و برو حاجت او را برآور! وقتی بازگشتم، امام که طوافش تمام شده بود و با دوستانش صحبت می‌کرد به من فرمود: من اگر برای برآوردن حاجت کسی شتاب کنم بهتر است که هزار بنده را در راه خدا آزاد و هزار نفر را برای جهاد در راه خدا بسیج کنم!» (134

اهمیت و آثار توبه:
1. محبوب‌ترین: عن ابی الحسن موسی بن جعفر علیهما السلام قال: «‌أحَبُّ العِبادِ إلَی اللهِ الْمُنیبُونَ التَّوَّابُونَ (122) ؛ محبوب‌ترین بندگان نزد خدا، انابه کنندگان و توبه کنندگان هستند.» ‌
2. آمرزش گناهان: عن ابی جعفر علیه السلام قال: «‌کُلَّما عَادَ المُؤمِنُ بِالاستِغْفارِ وَالتَّوبَةِ عَادَ اللهُ عَلَیهِ بِالمَغْفِرَةِ وَإنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ یقبَلُ التَّوبَةَ وَیعفُو عَنِ السَّیئاتِ فَإیاکَ أنْ تَقنُطَ المؤمِنینَ مِنْ رَحْمَةِ اللهِ (123) ؛ هر گاه مؤمن [از کار بد خویش] بازگردد و در مقام استغفار و توبه برآید، خدا بر او باز می‌گردد و او را می‌آمرزد؛ چرا که خداوند بخشنده و مهربان است، توبه را قبول می‌کند و گناهان را می‌آمرزد، پس مبادا که مؤمنین را از رحمت خداوند ناامید سازی.» ‌
3. سرد کننده آتش: عن رسول الله صلی الله علیه و آله أنّه قالَ: «‌إنَّ الذُّنُوبَ لَتَشُوبُ أهلَها لِتَحرِقَتِهِم لایطفَئُها شَیءٌ إلاّ الاستِغفَار؛ (124) همانا گناهان، گناهکاران را برای سوزاندنشان آلوده می‌سازند و چیزی جز استغفار آن را خاموش نمی‌کند.» ‌

بازآ، بازآ، هر آن چه هستی بازآی
گر کافر و گبر و بت پرستی باز آی

این درگه ما درگه نومیدی نیست
صد بار اگر توبه شکستی بازآی

شرایط توبه:
عن امیر المؤمنین علیه السلام، قال لِمَن قالَ بِحَضْرَتِهِ أستَغْفِرُ اللهَ: «‌ثَکَلَتْکَ أُمُّکَ أتَدری ما الاسْتِغفارُ؟ هُوَ دَرَجَةُ العِلِّیینَ وَهُوَ اسْمٌ واقِعٌ عَلَی سِتَّةِ مَعانٍ أوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی ما مَضی وَالثّانِی العَزْمُ عَلَی تَرکِ العَوْدِ عَلَیهِ أبَداً وَالثَّالِثُ أن تُؤَدِّی إلی المَخْلُوقینَ حُقُوقَهُم حَتّی تَلقَی اللهَ لَیسَ عَلَیکَ تَبِعَةٌ وَالرَّابِعُ أن تَعمِدَ إلی کَلِّ فَریضَةٍ عَلَیکَ ضَیعْتَهَا فَتُؤَدِّی حَقَّها وَالخَامِسُ أنْ تَعْمِدَ إلَی اللَّحْمِ الَّذی نَبَتَ عَلَی السُّحتِ فَتُذیبَهُ بِالاحْزانِ حَتّی یلصِقَ الجِلدُ بِالعَظْمِ وَینشَأَ مِنها لَحمٌ جَدیدٌ وَالسَّادِسُ أن تُذیقَ الجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أذِقْتَهُ حَلاوَةَ المَعْصِیةِ فَعِنْدَ ذلکَ تَقُولُ أسْتَغفِرُ اللهِ؛ (125) حضرت علی علیه السلام در پاسخ به فردی که در حضورش گفت: «‌استغفر الله»، فرمود: مادرت به عزایت بنشیند. آیا می‌دانی که استغفار چیست؟ استغفار درجه کسانی است که در بالاترین جای بهشت مکان خواهند کرد و استغفار اسمی است که به شش معنی به کار برده می‌شود [و کامل می‌شود] ؛ اول پشیمانی از گذشته، دوم تصمیم گرفتن بر عدم بازگشت به معصیت برای همیشه، سوم اینکه حقوقی که از آفریدگان خدا برگردنت هست بپردازی تا آنکه وقتی خدا را ملاقات می‌کنی گناهی برایت نمانده باشد، چهارم آنکه به فرائضی که آن را تباه ساخته‌ای بپردازی و حقش را به جای آوری، پنجم آنکه گوشتی که از غذای حرام روئیده است را با اندوه فراوان ذوب کنی تا پوست به استخوان بچسبد و] پس از آن] گوشت جدیدی بر آن بروید، ششم آنکه به بدن [خود] سختی فرمان برداری را بچشانی همان گونه که شیرینی گناه را به آن چشانده‌ای. هر گاه که چنین کردی آن وقت بگو استغفر الله.» ‌

چو پنجاه سالت برون شد ز دست
غنیمت شمر پنج روزی که هست

مخُسب‌ای گنه کردة خفته، خیز!
به قدر گنه آب چشمی بریز

توبه پذیری خداوند:
یکی از عرفا شبی از کنار خانه‌ای می‌گذشت و صدای ناله زنی را شنید که به شوهرش می‌گفت: حتی اگر به من غذا هم ندهی و مرا هم بزنی و یا اگر زن دیگری اختیار کنی و از من روی بگردانی، من از این خانه، جای دیگری نمی‌روم. آن عارف نعره‌ای زد و روی زمین افتاد و از هوش رفت. وقتی به هوش آمد، از او پرسیدند: چه اتفاقی برای شما افتاد که این گونه از هوش رفتید؟ گفت: ندایی به گوشم رسید که می‌گفت: اگر هزار بار هم گناه کنی و توبه نمایی از گناه تو خواهیم گذشت اما اگر از در خانه ما به کس دیگری پناه ببری از تو نخواهیم گذشت. (126)

غرق گنه ناامید مشو ز دربار ما
که عفو کردن بود در همه دم کار ما

بندة شرمنده تو، خالق بخشنده من
بیا بهشت‌ات دهم، مرو تو در نار ما

توبه شکستی بیا، هر آنچه هستی
امیدواری بجو ز نام غفار ما

در دل شب خیز و ریز، قطره اشکی زچشم
که دوست دارم کند، گریه گنهکار ما

فضیلت شب زنده‌داری:
1. دستیابی به مقام محمود: «‌وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَی أنْ یبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً»؛ (107) «‌و پاسی از شب را به تهجّد بپردازد تا برای تو به منزلة نافله‌ای باشد، باشد که پروردگارت تو را به مقام محمود برساند.» ‌
2. رسیدن به رحمت الهی: «‌أمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وقائِماً وَیحْذَرُ الاخِرَةَ وَیرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ»؛ (108) «‌ [آیا چنین کسی که کفر می‌ورزد بهتر است] یا کسی که در طول شب در سجده و قیام، خدا را پرستش می‌کند و از آخرت می‌ترسد و رحمت پروردگارش را امید دارد؟»
شب تاریک دوستان خدای می‌بتابد چو روز رخشنده
وین سعادت به زور بازو نیست
تا نبخشد خدای بخشنده

آثار نماز شب:
1. عن ابی عبد الله علیه السلام أنَّهُ قالَ: «‌صَلوةُ اللَّیلِ تُحْسِنُ الخَلْقَ وَتُطیبُ الرِّیحَ وَتَدُرُّ الرِّزْقَ وَتَجْلِبُهُ وَتَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَتَجْلُو البَصَرَ؛ (109) نماز شب صورت را نیکو و بدن را معطّر و روزی را ریزان و جلب می‌سازد و اندوه را بر طرف ساخته و چشم را روشنی می‌بخشد.» ‌
2. عن الصادق علیه السلام عن آبائه عن امیر المؤمنین علیه السلام أنَّهُ قالَ: قالَ رَسُولُ اللهِ صَلی الله علیه وآله: «‌صَلوةُ اللَّیلِ مَرْضاةٌ لِلرَّبِّ وَحُبُّ المَلائِکَةِ وَسُنَّةُ الاَنْبِیاءِ وَنُورُ الْمَعْرِفَةِ وَأصْلُ الایمانِ وَراحَةُ الْاَبْدانِ وَکَراهِیةُ الشَّیطانِ وَسِلاحٌ عَلَی الْاَعْداءِ وَإجابَةٌ لِلدُّعاءِ وَقَبولٌ لِلاَعْمالِ وَبَرَکَةٌ فی الرِّزْقِ وَشَفیعٌ بَینَ صاحِبِها وَبَینَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَسِراجٌ فی قَبْرِهِ وَفِراشٌ مِنْ تَحْتِ جَنْبَیهِ وَجَوابُ مُنْکِرٍ وَنَکیرٍ وَمونِسٌ وَزائِرٌ فی قَبْرِهِ؛ (110) نماز شب سبب خشنودی پروردگار و دوستی فرشتگان و سیرة پیامبران و نور معرفت و پایه ایمان و آسایش بدنها و نادوست داشتنی شیطان و سلاحی به روی دشمنان و مایه برآورده شدن دعا و پذیرش اعمال بندگان و برکت روزی [آنان] و شفاعت کننده بین نمازگزار و فرشته مرگ و چراغی در قبر او و بستری در زیر پهلوهایش و پاسخ منکر و نکیر و همدم و زیارت کنندة وی در قبرش می‌باشد.» ‌
جان خویش از گریه‌های نیمه شب سیراب دار چون خدا خواهد که مان یاری کند

ای خدا! زاری ز تو مرهم ز تو
رحمتم موقوف آن خوش گریه‌هاست

چون گِرِست از بحر رحمت موج خاست
هر که او آگاه تر، رخ زردتر

کز درون او شعاع آفتاب آید برون
میل مان را جانب زاری کند

هم دعا از تو اجابت هم ز تو
هر که او بیدارتر، پر دردتر

پیش حق یک ناله از روی نیاز
به که عمری بی نیاز اندر نماز

نشانه شیعه:
امام سجاد علیه السلام در خانه نشسته بودند که کنیز حضرت عرض کرد: مولای من! عده‌ای در خانه آمده-اند و می‌گویند که از شیعیان شما هستند و اجازه ورود می‌خواهند. امام با شنیدن این سخن بسیار خوشحال شد و سراسیمه به سوی در حرکت کرد؛ به گونه‌ای که نزدیک بود با صورت بر زمین افتد. پس از سلام و احوال پرسی در چهره‌های آنان خوب نگریست و بدون آنکه چیزی بگوید داخل خانه برگشت و فرمود: اینان شیعیان ما نیستند. شیعه ما از آثار عبادت و بندگی در سیمایش شناخته می‌شود. در پیشانی‌اش اثر سجده پیداست و از کثرت نمازهای نیمه شب، چهره‌اش زرد است و هنگامی که همگان در خواب به سر می‌برند او غرق در راز و نیاز با معبود خود است، اما اینان چنین نیستند.» (111

نیجریه کشوری با ۱۷۰ میلیون جمعیت است که بیش از ۶۰ درصد از مردم آن را مسلمانان و حدود ۷ میلیون نفر آنها را شیعیان ۱۲ امامی تشکیل می دهند و در سال های اخیر به دلیل افزایش روز افزون شیعیان این کشور، صهیونیست ها و وهابیت، چنگال خبیثانه خود را به سمت مردم این کشور و به خصوص مسلمانان نیجریه نشانه گرفته اند و در طول سال های اخیر در پی ایجاد اختلاف میان مسلمانان این کشور برآمده اند.

تقریبا اکثر شیعیان نیجریه یا تازه مسلمان هستند و یا نو شیعه که توسط شیخ ابراهیم زاکی زاکی که رهبریت این جامعه را برعهده دارد مسلمان شده اند. شیخ زاک زاکی از مریدان امام خمینی است که خود به عشق امام شیعه شده بود و حالا ملیونها نفر را به تنهایی شیعه کرده است.

در کشور نیجریه با پخش عکس های امام خمینی (ره) مردم جذب تشیع می شوند. این در حالی است که در ابتدا مردم این کشور نمی دانستند که امام خمینی (ره) شیعه بوده اند و پس از فهمیدن این مطلب میل به تشیع می یابند. علاقه به انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی (ره) در بین مردم نیجریه نیز طی سال های اخیر به خصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به قدری بالا رفته که گاهاً شیعیان نیجریه، «خمینیون» خوانده می شوند.

اما آشنا شدن مردم نیجریه با تشیع، انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی (ره) به مردی بازمی گردد که پیش از اینکه یک عالم شیعه باشد، خود را یک مسلمان خطاب می کرد. شیخ ابراهیم زاک زاکی بعد از حضوری که اولین سال های پیروزی انقلاب به ایران داشت، به شیعه گرایش پیدا کرد و تاثیر بسزایی نیز در شیعه شدن مردم این کشور داشت.
زاک زاکی کیست؟
شیخ ابراهیم زاک زاکی، عالمی شیعه در کشور نیجریه است که از محبوبیت ویژه ای در این کشور برخوردار است و از یک سو شیعیان و اهل تسنن این کشور و از سوی دیگر حتی مسیحیان نیجریه ای نیز وی را به عنوان یک شخصیت دینی قبول داشته و از وی پیروی نیز می کنند. شیخ ابراهیم اواخر دهه هفتاد دانشجویی بود که دوران تحصیل وی با انقلاب اسلامی در ایران همراه شده و همین مسئله تاثیرات بسیاری در وی ایجاد کرده بود.

شیخ ابراهیم زاک زاکی در تعریف خود و اینکه چگونه شیعه شده و مسلمانان این کشور را به مذهب تشیع دعوت کرده، می گوید: زمان انقلاب اسلامی ایران در تصاویر و اخبار، به خصوص از رسانه‌های غربی رویدادهای این کشور را می‌دیدم. ما در دانشگاه به فعّالیت‌های اسلامی می‌پرداختیم و سازمانی به نام «انجمن اسلامی سوره نیجریّه» داشتیم که من دبیر کلّ این انجمن در دانشگاه خودم بودم. در اواخر دهه هفتاد، یعنی ۱۹۷۸ م. معاون امور بین‌الملل این انجمن نیز بودم. در فوریه ۱۹۸۰ م. برای اوّلین سالگرد انقلاب اسلامی به ایران آمدم. قبل از آمدن به ایران، به عنوان یک مسلمان به فعّالیت‌هایی مشغول بودم و آرزو داشتم کشور اسلامی داشته باشیم و بتوانیم کنترل کشور خود را به دست بگیریم؛ چون حکومت ما کمونیستی بود؛ امّا بعد از اینکه از ایران دیدن کردم، تمام دیدگاه‌هایم تغییر کرد. ما به یک الگوی ایرانی و تعلیمات امام خمینی(ره) احتیاج داشتیم. خُب الحمدالله در دهه هشتاد جنبش اسلامی در نیجریّه آغاز شد. این جنبش از انجمن اسلامی سوره جدا شده بود و آنها وظیفه داشتند انجمن را به سوی جهان اسلام سوق دهند.
مردم نیجریه پیرو مذهب مالکی هستند. خود من تحصیلات سنّتی اسلامی را در حوزه محلّی که متعلّق به مذهب مالکی است، گذراندم و کتاب‌های مختلفی را در آنجا می‌خواندیم، از جمله: تفسیر، لغت، مقامات حریری، شرح ابن عقیل، الفیه ابن مالک و برخی شاخه‌های علم. بعد از این تحصیلات سنّتی فهم و مطالعه شیعه برای من آسان بود.

از سوی دیگر «حافظ محمد سعید» فعال فرهنگی و از عالمان شیعی نیجریه درباره شیخ ابراهیم زاکی زاکی می گوید: شیخ زاک زاکی یک بزرگمرد است که همیشه با لباس روحانیت در مراسم حاضر می شود. او همانند ایران، مخالف آمریکاست. عکس رهبر انقلاب ایران آیت الله خامنه ای را در اتاقش گذاشته و به همراه هوادارانش همیشه با جدیت حوادث جاری در ایران را پیگیری می کند. به یاد دارم زمانی که سخن از حمله نظامی به ایران بود، می گفت: «اگر حمله صورت گیرد، نه تنها بر نیجریه بلکه بر همه جهان تأثیر خواهد داشت». شیخ زاک زاکی در سفری که به ایران آمده بود به ما گفتند: «شما باید بدانید که امروز سفیران حضرت صاحب‌الزمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستید و مردم نیجریه و آفریقا منتظر شما هستند؛ هر نوع کوتاهی در این مسیر، خیانت به حضرت حجت (علیه السلام) است».

@nabjahadi

گفتار نرم

عن علي عليه السلام قال : عود لسانك لين الكلام ؛(1)
امام علي عليه السلام فرموده :
((زبانت را عادت ده كه گفتارش هميشه نرم و ملايم باشد.))
مردي به نام ((اسحاق كندي)) كه در زمان خود فيلسوف عراق بود به نوشتن كتابي دست زد كه حاوي تناقض هاي قرآن باشد. در اين كار همت گمارد و براي انجام آن تنها در منزل نشست و مشغول به نوشتن گرديد.
روزي يكي از شاگردان او بر حضرت امام حسن عسگري عليه السلام وارد شد. حضرت به وي فرمود:
((آيا در بين شما يك مرد رشيد نيست كه استادتان را از كاري كه درباره قرآن شروع كرده ، باز دارد؟))
عرض كرد: ((ما از شاگردان او هستيم ، چطور ممكن است در اين مورد يا ديگر موارد به او اعتراض نماييم ؟))
امام عليه السلام فرمود: ((آيا حاضري آن را كه به تو مي آموزم ، در محضر استادت انجام دهي ؟))
عرض كرد: ((بلي !))
فرمود: ((نزد او برو، با وي به لطف و گرمي انس بگير و در كاري كه مي خواهد انجام دهد ياري اش نما و چون با او ماءنوس گشتي ، بگو براي من سوال پيش آمده است ، اجازه مي خواهم بگويم كه از مثل شما توقع اين اجازه هست . سپس بگو: اگر تكلم كننده به اين قرآن نزد شما بيايد و اين سوال مطرح گردد، كه آيا جايز است مراد گوينده قرآن از گفته هاي خودش غير آن باشد كه شما گمان برده ايد و آن را برداشت نموده ايد؟
او در پاسخ خواهد گفت : اين احتمال هست . آنوقت به او بگو شما از كجا مقصد متكلم قرآن را درك نموده ايد؟ شايد منظور او غير از آن چيزي باشد كه شما گمان برده ايد.
فصار الرجل الي الكندي و تلطّف الي اءن اءلقي عليه هذه المساءلة فقال له اءعد علي فاءعاد عليه فتفكر في نفسه و راءي ذلك محتملا في اللغة و سائغا في النظر؛(2)
آن مرد نزد فيلسوف كندي رفت و طبق دستور امام پس از تلطف و مهر، مطلب را با وي در ميان گذارد، آنقدر اين كلام موثر افتاد كه به او گفت : دوباره بگو! دوباره گفت . فيلسوف ، پس از انديشه و تفكر ابراز داشت اين كه گفتي به اعتبار لغت ، محتمل است و از جهت دقت نظر، جايز است .
اين احتمال صحيح و اساسي طبق دستور امام عسكري عليه السلام به نرمي و ملايمت و با حفظ شخصيت فيلسوف تحصيل كرده القا گرديد، از اين رو در وي اثر مفيد گذارده و او را در نوشتن كتاب ، دودل و مردد ساخت . حال اگر همين مطلب با تندي و خشونت ادا مي گرديد، وي را در عقيده خود مقاوم مي نمود و به گفته هايش پافشاري نشان مي داد.(3)

1- فهرست موضوعي غررالحكم ، ص 334.
2- بحارالانوار، ج 5، ص 311.
3- شرح و تفسير دعاي مكارم الاخلاق ، ج 2، ص 110.