داستان نوشتن توحید مفضل

مفضل داستان نوشتن کتاب را این گونه نقل می کند: «یک روز عصر من در مسجد مدینه در کنار قبر مطهر حضرت رسول خدا - صلی الله علیه وآله -نشسته بودم و در مقام و منزلت آن حضرت فکر می کردم که ناگهان ابن ابو العوجاء و یارانش وارد شدند و در کناری نشستند و شروع به صحبت کردند. آنان از حضرت رسول خدا - صلی الله علیه وآله - به عنوان یک فیلسوف، که با زیرکی فراوان نام خود را در جهان زنده نگه داشت، نام بردند و گفتند، این جهان خدایی ندارد و همه چیز خود به خود به وجود آمده و این جهان همیشه بوده و خواهد بود. من نتوانستم خشم خود را فرو بنشانم و بر سر آنها فریاد زدم و گفتم: ای دشمنان خدا آیا کافر شده اید؟! آنان در پاسخ من گفتند: اگر تو از یاران جعفر بن محمد - علیه السلام - هستی، او این گونه با ما سخن نمی گوید. من از نزد آنها خارج شدم و به نزد امام جعفر صادق - علیه السلام - رفتم و ماجرا را برای آن حضرت تعریف کردم. آن حضرت فرمود: فردا صبح به نزد من بیا و قلم و کاغذی نیز بیاور تا برای تو از حکمت خداوند متعال در آفرینش جهان سخن بگویم… . من هم فردا صبح به نزد آن حضرت رفتم و ایشان نیز این کتاب را به من املا فرمود».امام - علیه السلام - در آغاز، علت اینکه عده ای وجود خداوند متعال را انکار و یا در او شک می کنند، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی بیان می فرماید. سپس به بیان آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج گانه ، می پردازد و از آنها به حکمت و قدرت و علم خداوند متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می کند; امام در جلسه دوم به بیان شگفتیهای جهان حیوانات، مانند خزندگان و چهارپایان مانند اسب ، فیل ، زرافه ، میمون ، سگ و پرندگان مانند مرغ و خفاش و حشراتی مانند زنبور عسل ، ملخ ، مورچه و ماهی می پردازد; در جلسه سوم شگفتیهای آسمان و زمین مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشید، و فصلهای سال و خورشید و ماه و دیگر ستارگان و حرکت بسیار سریع آنها در آسمان و آفرینش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگی ایجاد صدا و کوهها و گیاهان و… را بیان می نماید; جلسه چهارم هم به بیان حقیقت مرگ و زندگی و علت آفرینش انسان و راه شناخت جهان هستی و بیان فرق میان حس و عقل در شناخت جهان و حقایق هستی اختصاص یافته است

توحید مفضل از دیدگاه علما

بر فرض صحت املا، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی همان توحید مفضّل است یا نه. غالب علمای شیعه ، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام دانسته اند و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق علیه‌السلام بر اوست حتی بعضی تصریح کرده‌اند که اِهلیلَجه، اثر دیگر منسوب به امام صادق علیه‌السلام در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام بر مفضّل است.
برخی علمای رجال، مانند نجاشی، این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده‌اند که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و حتی برخی وی را از غالیانِ خطّابی شمرده اند.

نویسنده توحید مفضل

در این‌که این کتاب نوشته خود امام صادق علیه‌السلام نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام علیه‌السلام، آن را بر مفضّل املا فرموده‌اند یا این‌که اثر خود مفضّل است که به امام نسبت داده است.

برای این کتاب اسامی دیگری نیز ذکر کرده اند. نجاشی آن را «کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار» نامیده است، [۱] شاید به این دلیل که در آن عبارت «فکّر یا مفضّل» تکرار شده است. [۲]بعضی هم آن را کنزالحقائق و المعارف نامیده اند.

جاذبه نماز
قال علي - عليه السلام - :
كان رسول الله - صلي الله عليه وآله - لايوثر علي الصلوات عشاء و لاغيره و كان اذا دخل وقتها كانه لايعرف اهلا و لاجميعا ؛
رسول خدا (ص ) هيچ چيز را نه شام و نه غير آن را ، بر نماز مقدم نمي داشت ؛ هرگاه وقت نماز فرا مي رسيد ، رسول خدا (ص ) ديگر نه خانواده مي شناخت و نه دوست .
(سنن نبوي ، ص 14)

اوقات نمازهاي پنجگانه
قال علي - عليه السلام - :
اما بعد ، فصلوا بالناس الظهر حتي تفي الشمس مثل مربض العنز ، و صلوا بهم العصر و الشمس بيضاء حية في عضو من النهار حين يسار فيها فرسخان ، و صلوا بهم المغرب حين يفطر الصائم و يدفع الحاج الي مني ، و صلوا بهم العشاء حين يتواري الشفق الي ثلث الليل ، و صلوا بهم الغداة و الرجل يعرف وجه صاحبه ، و صلوا بهم صلاة اضعفهم و لاتكونوا فتانين ؛
اما بعد ، نماز ظهر را با مردم (به جماعت ) هنگامي برپاي داريد كه آفتاب ميل به طرف مغرب كند و سايه آن به اندازه ديوار آغل بز شود ، و نماز عصر را هنگامي بر پاي داريد كه آفتاب در پرده اي از روز همچنان روشن است و ميتوان تا دو فرسخ پياده راه رفت . نماز مغرب را در موقعي بگزاريد كه روزه دار افطار ميكند ، و حاجيان از عرفات به منا مي آيند ، و نماز عشاء را در وقتي كه شفق ناپديد مي شود تا يك سوم شب ، بر پاي داريد . و نماز صبح را موقعي بر پاي داريد كه اگر كسي در آن روشني كم ديگري را ديد او را بشناسد .
(نهج البلاغه ، فيض الاسلام ، ص 986)