گاه از سوره حمد فارغ می شد می فرمود: الحمد لله ربّ العالمین، و اگر سوره سبّح اسم ربک الأعلی. و نیز اگر به آیه یا ایهاالذین آمنوا می رسید، آهسته می فرمود: لبیک اللهم.(5)

تکیه گاه کلام امام رضا علیه السلام

امام رضا علیه السلام در تمام زمینه ها و مسائل دینی و علمی و عقیدتی و فقهی از این کتاب آسمانی و این منبع پر فیض الهی کاملاً بهره می برد و در هر سخن یا بیان به کلام الله مجید تکیه کند. صدوق در امالی از ابوذکوان از ابراهیم بن ابی العباس نقل کرده که می گفت: ندیدم چیزی را از امام رضا علیه السلام بپرسند که جوابش را نداند؛ بلکه جواب همه چیز را می دانست و نیز داناتر از او به زمان خویش را هرگز مشاهده نکردم. مأمون پیوسته با پرسشهای گوناگون خود امام را می آزمود. اما ایشان به همه پرسشهای وی جواب می داد. تمام گفته های امام رضا علیه السلام و پاسخ های وی برگرفته از قرآن کریم بود(6).

قرآن در زندگی امام رضا علیه السلام

قرآن کریم در بین مسلمانان آنقدر رفیع است که هیچ کس نمی تواند در برابر آن بی اهمیت باشد چه رسد به مقام منیع امامت که خود حافظ دین و حامی کتاب خداست. امام رضا علیه السلام در ابعاد گوناگون از جمله بعد اجتماعی به رهنمودهای قرآن عنایت داشته اند: حضرت از آحاد ملت اسلامی خواسته تا اهمیت بیشتری به قرآن کریم داده و موارد زیر را در زندگی خود اعمال کنند.

اهتمام به قرآن

امام رضا علیه السلام با سفارش به یاران خود از جمله ریان به وی فرمود: «کلام الله لا تجاوزه و لا تطلبوا الهدی فی غیره فتضلّوا»؛ «قرآن سخن خداست، از مرز او تجاوز نکنید و هدایت را جز در پرتو قرآن نجویید و در غیر این صورت گمراه خواهید شد».(7)

تلاوت کتاب خدا

شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا به سند خود از حضرت امام رضا علیه السلام از پدران خود از رسول خدا نقل کرده که پیامبر (ص) فرمود: شش چیز از مروت و جوانمردی است، سه کار در حضر و سه نوع رفتار در سفر. اما در وطن اول، تلاوت کلام الله مجید و دوم، آباد کردن مساجد و سوم، اتحاد برادران در راه خدمت به جامعه. و اما آن سه امر که در سفر است: اول، زاد و توشه را بی دریغ در اختیار همسفران گذاشتن و دوم، حسن خلق و سوم، مزاح و شوخی بدون آمیختن با هیبت(8).

قرائت قرآن با صوت و ترتیل

قرآن زیبا است و هرچه به زیبایی اش کمک کند، بسیار پسندیده است. از جمله این که قرآن را باید با صدای رسا و صوت حسن قرائت نمود. امام رضا علیه السلام از پدرانش از رسول خدا (ص) نقل می کند: «حسّنوا القرآن بأصواتکم، فانّ الصوت الحسن یزید القرآن حسناً»؛ «قرآن را با صوت نیکو زینت دهید، زیرا که صدای نیکو بر زیبایی قرآن می افزاید»(9).

قرائت قرآن در ماه رمضان

محدث نوری از کتاب فقه الرضا در باب روزه آورده است که امام رضا علیه السلام فرمود: «و أکثر فی هذا الشهر المبارک من قراءة القرآن والصلاة علی رسول الله (ص)»؛ «در این ماه شریف قرآن زیاد بخوان و فراوان بر رسول خدا صلوات و درود بفرست».(10)

همچنین از پدران خود از علیه السلام از رسول خدا نقل می کند که فرمود: «من تلافیه (شهر رمضان) ایة من القرآن، کان له مثل أجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور»؛ «کسی که یک آیه از قرآن در ماه رمضان بخواند مانند یک ختم قرآن است در ماه های دیگر».(11)

ختم قرآن در مکه مکرمه

علامه محدّث نوری در کتاب مستدرک آورده که در برخی از نسخه های فقه رضوی از امام رضا علیه السلام آمده است که فرمود: «فإن قدرت أن لاتخرج من مکه حتی تختم القرآن فافعل فإنه یستحبّ»؛ «اگر می توانی از مکه خارج نشوی تا قرآن را در آنجا ختم کنی، این کار را انجام بده؛ زیرا بسیار شایسته است. و این کار، یکی از مستحبات می باشد».(12)

رهنمود های اخلاقی

امام رضا علیه السلام با الهام از کتاب خدا، درسهای اخلاقی خود را برای جامعه اسلام بویژه به منتسبان به اهل بیت بیان می فرمود. امام علیه السلام با بیان آیات مربوطه به دیگران گوش زد می کرد که هرگز انتساب به پیامبر یا امام بدون توجه به عمل و پیروی از خدا باعث نجات انسان نخواهد بود. فریب برخی از گفتارها را نخورده و راه صلاح را در پیش گیرند.

گفت و گو با زید بن موسی

صدوق در عیون به سند خود از یاسر خادم نقل کرده: در زمانی که امام رضا علیه السلام در خراسان بود برادرش زید بن موسی در مدینه شورش کرد و دست به آتش سوزی و ویرانی و کشتار زد. بدین جهت او را زیدالنّار می گفتند. مأمون عباسی دستور جلب او را صادر کرده بدین جهت زید را اسیر و به سوی مأمون بردند. مأمون گفت: زید را به نزد امام رضا (ع) ببرند. یاسر گوید: وقتی زید را به نزد امام وارد کردند، حضرت به او فرمود: ای زید! آیا گفتار فرومایگان اهل کوفه تو را فریب داده که فاطمه دامان خود را پاک نگه داشت پس خداوند آتش را بر ذریه اش حرام کرد. خیر چنین نیست. این گفتار فقط درباره امام حسن و امام حسین (ع) است. پس اگر در خود می بینی که گناه کنی و به سوی بهشت و

قرآن کریم کتابی آسمانی، وحی منزل، کلام خدا و راهنمای مؤمنان است. این کتاب آن قدر با عظمت و ارزشمند است. که آخرین پیامبر عهده دار تفسیر و تبیین آن شد و پس از وی اهل بیت:که عدل قرآن معرفی شده اند، عهده دار چنین امر مهمی شدند. امام رضا علیه السلام که یکی از همان مفسران واقعی قرآن بود، در طول زندگی پر برکتش عنایت بسیار ویژه ای به این راهنمای بزرگ داشته و علاوه بر استفاده ای که در بعد شخصی و فردی از آن داشته در ابعاد دیگر نیز بهره های فراوانی از این کتاب گرفته و به دیگران انتقال داده است. این نوشتار به ترسیم گوشه ای از سیمای قرآنی آن بزرگوار می پردازد.

قرآن در زندگی امام رضا علیه السلام

عشق فراوان امام رضا علیه السلام به کتاب خدا او را بر آن داشت تا نخست در زندگی فردی اش از آن بهره ببرد. نه زمان برای او مطرح بود و نه مکان و نه روز و شب که موارد زیر بهترین گواه این مدعا است:

هر سه روز یک بار ختم قرآن

ابوذکوان عشق زائد الوصف امام رضا علیه السلام به قرآن کریم را این چنین توصیف کرده است: حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می کرد و آنگاه می فرمود: اگر می خواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم، می توانستم «اما نخواستم چنین کنم». زیرا در موقع تلاوت به هر آیه که می رسیدم در آن فکر و اندیشه می کردم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است. بدین جهت در هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می رسانم(1).

قرائت قرآن در بستر خواب

عشق فراوان امام رضا علیه السلامبه این کتاب آسمانی او را بر آن داشت تا علاوه بر روز، در شب نیز قرآن بخواند و حتی آیات زیادی را در آستانه خواب و در رختخواب تلاوت می کرد.

رجاء بن أبی الضحّاک که گزارشی از سفر امام داده چنین گوید: امام به هنگام خواب در رختخواب خویش فراوان قرآن می خواند و هرگاه به آیه ای می رسید که در آن یادی از بهشت یا جهنم آمده بود، گریه می کرد و از خداوند بهشت را درخواست می نموده و از آتش جهنم به او پناه می برد(2).

هزار ختم قرآن در یک پیراهن

شیخ طوسی در کتاب امالی به سند خود از علی بن علی فرزند برادر دعبل خزاعی نقل کرده که در سال 198 قمری همراه برادرم دعبل خدمت امام رضا علیه السلام رسیدیم و تا پایان سال 200 قمری در محضرش اقامت داشتیم و سپس به قم رفتیم. بعد از آن که امام رضا علیه السلام به برادرم دعبل پیراهن پشمینه سبز رنگی به همراه انگشتری که نگینش عقیق بود هدیه کرد، همچنین به او درهم هایی که نام آن حضرت بر آن نقش بسته بود، مرحمت نمود و به او فرمود: ای دعبل به قم برو که در آنجا سود و بهره خواهی یافت. و به او یادآور شد: از این پیراهن به خوبی محافظت کن که من در این پیراهن هزار شب هزار رکعت نماز خوانده ام و هزار مرتبه قرآن را در آن ختم کرده ام.(3)

قرائت سُوَر گوناگون در نماز

امام رضا علیه السلام در نمازهای واجب و مستحب در شب و روز از سوره های متنوع و گوناگونی استفاده می فرمود و قرائت می کرد.

رجاء بن أبی الضحاک که در سفر امام از مدینه تا مرو همراه آن حضرت بوده، در گزارشی مفصل به این مسأله اشاره کرده است: امام رضا علیه السلام در اول ظهر شش رکعت نماز مستحبی می خواند که پس از سوره حمد سوره های یا ایها الکافرون و قل هو الله احد را می خواند و در دور رکعتی که پس از نماز جعفر طیار می خواند از سوره های ملک و هل أتی استفاده می کرد. و همچنین در رکعت وتر سوره های قل أعوذ برب الفلق و قل أعوذ برب النّاس را تلاوت می کرد. و در نمازهای واجب خود پس از سوره حمد از سوره های انا انزلناه فی لیلة القدر و همچنین در ظهر جمعه سوره جمعه و سوره منافقین و در نماز عشاء در شب جمعه سوره سبّح و در نماز صبح روز دو شنبه و پنج شنبه در رکعت دوم پس از حمد سوره غاشیه را تلاوت می فرمود(4).

اذکار امام پس از تلاوت برخی سوره ها

محدثان و راویان حدیث نقل کرده اند که امام رضا علیه السلام پس از تلاوت برخی آیات قرآنی و یا در پایان برخی از سوره های قرآن به طور آهسته یا بلند جملاتی را بر زبان جاری می کردند که بخشی از آنها را رجاء بن أبی الضحاک برای ما نقل کرده است.

وی می گوید: امام رضا علیه السلام در تمام نمازهای خود در شبانه روز بسم الله الرحمن الرحیم را بلند می گفت و هرگاه آیه قل هو الله أحد را تلاوت می کرد، پس از آن آهسته می گفت: الله أحد و هر گاه سوره توحید را به پایان می رساند سه مرتبه می فرمود: کذلک الله ربّنا. و اگر سوره جحد را می خواند آهسته می فرمود: یا ایهاالکافرون، و وقتی از تلاوت سوره فارغ می شد می فرمود: ربی الله و دینی الاسلام. و هرگاه سوره والتین والزیتون را تلاوت می کرد در پایان می فرمود: بلی و أنا علی ذلک من الشاهدین. و هرگاه سوره لااقسم بیوم القیامة را تلاوت می کرد در پایان می فرمود: سبحانک اللهم بلی. و به هنگام تلاوت سوره جمعه می فرمود: قل ما عند الله خیر من اللهو و من التجارة للذین اتقوا والله خیر الرّازقین. و هر

يا اَبا عَبْدِاللهِ يا حُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ، اَيهَا الشَّهيدُ يَا بْنَ رَسُولِ اللهِ يا حُجَّةَ اللهِ عَلي خَلْقِهِ يا سَيِّدَنا وَمَوْلانا اِنّا تَوَجَّهْنا وَاسْتَشْفَعْنا وَتَوَسَّلْنا بِكَ اِلَي اللهِ وَقَدَّمْناكَ بَيْنَ يَدَيْ حاجاتِنا يا وَجيهاً عِنْدَ اللهِاِشْفَعْ لَنا عِنْدَ اللهِ،

كربلا وارد بكويت شد حسين

ميهمان اندر سرايت شد حسين

باابوالفضل و عليّ اكبرش

وارد مهمانسرايت شد حسين

زينب و كلثوم و زنهاي حرم

عازم بزم بلايت شد حسين

اي زمين زآنها پذيرائي نما

چون مقيم نينوايت شد حسين

خدا قافله دارد مي آيد كربلا، يك وقت رسيدند به جائي ديدند اسب امام حسين عليه السلام قدم از قدم برنمي داره .

اسبش را عوض كردند، ديدند راه نمي رود.

اسب ديگري آوردند، آقاسوار شد، ديدند، قدم نمي زند.

يك وقت جوانها گفتند: آقا چرا اين اسبها راه نمي روند.

فرمود: ببينيد از اين عربهاي باديه نشين كسي هست در اين سرزمين ، اسم اين زمين را بلد باشد.

پيرمردي را آوردند، فرمودند: بابا اسم اين زمين را مي داني ؟

گفت : بله آقا، اين زمين چند تا اسم داره ، قادسيه ، غاضريه ، شاطي ء فرات ،….

آقا فرمود: اسم ديگري ندارد؟

چرا آقانينوا هم مي گويند. آقا فرمود: اسم ديگري ندارد؟

چرا آقا اينجا را كربلا هم مي گويند.

فرمود: آي جوانها، بارها راپايين بياريد، بار به منزل رسيده …

بار بگشائيد اينجا كربلاست

آب و خاكش با دل و جان آشناست

السلام اي سرزمين كربلا

السلام اي منزل نور خدا

السلام اي وادي دلجوي عشق

وه چه خوش مي آيد اينجا بوي عشق

يك وقت صدا زد: اي برادرها، اي پسر برادرها، اي محرمها، اول برويد زينب را پياده كنيد.

آمدند، دور محمل خانم را گرفتند، محترمانه زينب را پياده كردند.

اف برتو اي روزگار، چند روزي بيشتر نگذشت ، باز همين زينب خواست سوار شود، هر چه نگاه كرد، ديد يكنفر نيست كمكش كند.

خدا يك وقت رويش را برگرداند طرف گودال قتلگاه ، صدا زد: حسين جان بلند شو زينب را سوار كن.(10)

(نوحه و سينه زني)

شه فرودآمد بدشت كربلا

گفت پس با آن زمين پُر بلا

اي زمين اي تربت عنبر سرشت

اي بتربت برتر از خاك بهشت

اي زمين از عرش اعلا برتري

چون مقام زاده پيغمبري

بعد از اين خاك تو باشد مدفنم

تا قيامت در تو باشد مسكنم

سوي تو از مكه نازان آمدم

خود نه تنهابا جوانان آمدم

آمدم تا در تو جان فاني كنم

در تو هفتاد و دو قرباني كنم

اين من و اين اكبر و اين اصغرم

قاسم و عباس و عون و جعفرم

حاليا بر گو مرا مدفن كجاست

مدفن قربانيان من كجاست

راست بر گو اي زمين اندر كجا

دست عباسم شود از تن جدا

در كجا بر جان من آذر زنند

تير بر حلق علي اصغر زنند

گو بمن قبر علي اكبر كجاست

حجله گاه قاسم مضطر كجاست

بر گلوي من كجا خنجر كشند

از سر زينب كجا معجركشند

در كجا جسم مرا عريان كنند

پايمالم از سم اسبان كنن

امام رضا (علیه السلام ) می فرماید:
رحم الله عبدا احيا امرنا فقلت له : فكيف يحيي امركم . قال يتعلم علومنا و يعملها الناس فإن الناس لو علموا محاسن كلامنا لا تبعونا: خدا رحمت كند بند ه اي را كه امر ما را زنده بدارد . راوي پرسيد چگونه امر شما را زنده كند؟ آن حضرت فرمود: علوم ما را فراگيرد و به مردم بياموزد، چرا كه مردم اگر زيبايي هاي كلام ما را بدانند از ما پيروي مي كنند. ( مفاتيح الحياه ص78)

دانش امام رضا (علیه السلام )
ابراهيم بن عباس صولی از دانشمندان و شاعران بزرگ بود او مدتي در خراسان با امام انس پيدا كرده بود. ابراهيم ، دانش امام را اين گونه گزارش مي كند.
هرگز نديدم از علي بن موسي (علیه السلام ) سوالي شود ، مگر اينكه پاسخ آن را مي دانست . هيچ كس را از وي با اطلاع تر به تاريخ از ابتداي زمان تا روزگار خودش نديدم . مأمون با سوال از هر چيز ، پيوسته او را مي آزمود؛ ولي او پاسخ درست مي داد. همه گفتار و جواب ها و شواهدي كه مي آورد از قرآن بود. يكي از كلمات مشهور آن حضرت كه همواره به خاطرم خواهد ماند چنين است:.
گناهان صغيره راهي به سوي ارتكاب گناهان كبيره است، و هر كس در گناه كوچكي از خدا نترسد، در گناهان بزرگ هم از خدا نخواهد ترسيد، و اگر خداوند مردم را به بهشت دعوت نمي كرد و از دوزخ هم نمي ترساند،باز هم واجب بود اطاعتش كنند و از نافرماني اش بپرهيزند؛زيرا خدا در حق بندگان خويش ، تفضل و نيكي و لطف كرده و به ايشان ، نعمت وجود را نيز ارزاني داشته و آنان را از نيستي به هستي آورده است كه شايسته آن نبودند.
( كتاب امام رضا (علیه السلام ) و زندگي ص85و82)

پيام امام به شيعيان :
نقل شده كه يك بار سيد عبدالعظيم حسني نزد امام رضا(علیه السلام ) رفته بود. امام به او گفته بود: اي عبدالعظيم !سلام مرا به دوستانم برسان و به آنان بگو كه شيطان را در خود راه ندهند، وايشان را به راست گويي و امانت داري سفارش كن ، به آنان سفارش كن كه خاموشي گزينند و بحث و جدل هاي بيهوده را رها كنند ، به يكديگر روي آورند و به ديدن هم بروند ، زيرا اين امر ، باعث نزديك شدن به من مي شود خود را سرگرم نزاع با يكديگر نكنند؛ زيرا من به جان خودم سوگند ياد كرده ام كه هر كس دوستي از دوستان مرا خشمگين كند از خدا بخواهم كه در دنيا سخت ترين عذاب را به او بچشاند و در آخرت ، از زيانكاران باشد.
به آنان بگو كه خداوند ، نيكوكاران را آمرزيده و از بدكاران گذشته است ؛ مگر كسي كه به او شرك ورزد يا دوستي از دوستان مرا آزار دهد و يا قصد بدي به او داشته باشد؛ زيرا در اين صورت خداوند او را نمي بخشد تا زماني كه از اين كارها يااز اين بد انديشي دست بردارد و اگر دست برندارد روح ايمان از دستش مي رود و از ولايت و دوستي من خارج مي شود و نصيبي از ولايت ما ندارد. پناه مي برم به خدا از اين امر. (كتاب امام رضا و زندگي ص37)

چگونگي شهادت امام رضا (علیه السلام )
حضرت رضا (علیه السلام) بنا به دعوت مأمون از مدينه به سوي مرو حركت مي كرد . مسير حركت چنين بود بصره – اهواز- فارس- اصفهان- قم- ري- سمنان- دامغان- نيشابور- طوس- سرخس- مرو- مأمون به مأموران خود دستور داده بود كه حضرت را از قم و كوفه – دو مركز مهم شيعيان عبور ندهد، ولي حضرت طبق دستور مأمون عمل نكرد و خود مسير حركت را تعيين مي كرد و در برخي موارد به شهرهايي وارد مي شد كه در مسير قرار نداشت و راه را دورتر مي كرد ، به اين علت بود كه سفر حضرت بيش از چهار ماه به طول انجاميد ، حضرت در اصفهان در جواب درخواست ساربان چنين نوشت : دوستار آل محمد باش ، اگر چه فاسق باشي و دوست بدار دوستداران آنان را هر چند فاسق باشند. حضرت در سال200 ق وارد نيشابور شدند و پس از چهار ماه سفر سال 201 ق وارد مرو شدند.
مأمون پس از ورود آن حضرت به مرو پيشنهاد خلافت و يا ولايت عهدي را مطرح كرد. حضرت نخست با اين پيشنهاد مخالفت كرد ولي مأمون به اجبار ولايت عهدي را به حضرت داد و گفت نپذيري به زور وادارت مي كنم و اگر نپذيري ضمناً گردنت را مي زنم . حضرت ولايت عهدي را به اين شرط پذيرفت كه در عزل و نصب فرمانداران و حاكمان و امور حكومت دخالت نداشته و تنها مشاور مأمون باشد. حضرت رضا (علیه السلام ) پس از پذيرفتن ولايت عهدي دست هاي خود را به آسمان بلند كرد و گفت : خدايا! تو مي داني كه به زور ولايت عهدي را پذيرفتم ، مرا مؤاخذه نفرما . همچنان كه يوسف پيامبر را مؤاخذه نكردي ، وقتي كه عهده دار فرمانروايي مصر شد.
مأمون پس از گذشت مدتي از ولايت عهدي، از كار خود پشيمان شد و نتوانست در مرو بماند و به طرف بغداد حركت كرد. مأمون نخست فضل بن سهل را در سرخس كشت و پس از آن علي بن موسي الرضا (علیه السلام ) را در طوس به شهادت رساند. شهادت حضرت در آخر ماه صفر 203 ق در سن 55 سالگي به وسيله انگور زهر آلود كه مأمون به حضرت خوراند ، اتفاق افتاده ، حضرت رضا(علیه السلام ) در خراسان در شهر مشهد دفن شدند.
سيره امام رضا (علیه السلام ) ص53و54و55

امام رضا (علیه السلام ) فرمود:
اگاه باشيد هر كس مرا در غربتم زيارت كند من و پدرانم در روز قيامت شفيعان او خواهيم بود.
امالي ، شيخ صدق ص611

امام رضا (علیه السلام ) می فرماید:
رحم الله عبدا احيا امرنا فقلت له : فكيف يحيي امركم . قال يتعلم علومنا و يعملها الناس فإن الناس لو علموا محاسن كلامنا لا تبعونا: خدا رحمت كند بند ه اي را كه امر ما را زنده بدارد . راوي پرسيد چگونه امر شما را زنده كند؟ آن حضرت فرمود: علوم ما را فراگيرد و به مردم بياموزد، چرا كه مردم اگر زيبايي هاي كلام ما را بدانند از ما پيروي مي كنند. ( مفاتيح الحياه ص78)
دانش امام رضا (علیه السلام )
ابراهيم بن عباس صولی از دانشمندان و شاعران بزرگ بود او مدتي در خراسان با امام انس پيدا كرده بود. ابراهيم ، دانش امام را اين گونه گزارش مي كند.
هرگز نديدم از علي بن موسي (علیه السلام ) سوالي شود ، مگر اينكه پاسخ آن را مي دانست . هيچ كس را از وي با اطلاع تر به تاريخ از ابتداي زمان تا روزگار خودش نديدم . مأمون با سوال از هر چيز ، پيوسته او را مي آزمود؛ ولي او پاسخ درست مي داد. همه گفتار و جواب ها و شواهدي كه مي آورد از قرآن بود. يكي از كلمات مشهور آن حضرت كه همواره به خاطرم خواهد ماند چنين است:.
گناهان صغيره راهي به سوي ارتكاب گناهان كبيره است، و هر كس در گناه كوچكي از خدا نترسد، در گناهان بزرگ هم از خدا نخواهد ترسيد، و اگر خداوند مردم را به بهشت دعوت نمي كرد و از دوزخ هم نمي ترساند،باز هم واجب بود اطاعتش كنند و از نافرماني اش بپرهيزند؛زيرا خدا در حق بندگان خويش ، تفضل و نيكي و لطف كرده و به ايشان ، نعمت وجود را نيز ارزاني داشته و آنان را از نيستي به هستي آورده است كه شايسته آن نبودند.
( كتاب امام رضا (علیه السلام ) و زندگي ص85و82)
پيام امام به شيعيان :
نقل شده كه يك بار سيد عبدالعظيم حسني نزد امام رضا(علیه السلام ) رفته بود. امام به او گفته بود: اي عبدالعظيم !سلام مرا به دوستانم برسان و به آنان بگو كه شيطان را در خود راه ندهند، وايشان را به راست گويي و امانت داري سفارش كن ، به آنان سفارش كن كه خاموشي گزينند و بحث و جدل هاي بيهوده را رها كنند ، به يكديگر روي آورند و به ديدن هم بروند ، زيرا اين امر ، باعث نزديك شدن به من مي شود خود را سرگرم نزاع با يكديگر نكنند؛ زيرا من به جان خودم سوگند ياد كرده ام كه هر كس دوستي از دوستان مرا خشمگين كند از خدا بخواهم كه در دنيا سخت ترين عذاب را به او بچشاند و در آخرت ، از زيانكاران باشد.
به آنان بگو كه خداوند ، نيكوكاران را آمرزيده و از بدكاران گذشته است ؛ مگر كسي كه به او شرك ورزد يا دوستي از دوستان مرا آزار دهد و يا قصد بدي به او داشته باشد؛ زيرا در اين صورت خداوند او را نمي بخشد تا زماني كه از اين كارها يااز اين بد انديشي دست بردارد و اگر دست برندارد روح ايمان از دستش مي رود و از ولايت و دوستي من خارج مي شود و نصيبي از ولايت ما ندارد. پناه مي برم به خدا از اين امر. (كتاب امام رضا و زندگي ص37)
چگونگي شهادت امام رضا (علیه السلام )
حضرت رضا (علیه السلام) بنا به دعوت مأمون از مدينه به سوي مرو حركت مي كرد . مسير حركت چنين بود بصره – اهواز- فارس- اصفهان- قم- ري- سمنان- دامغان- نيشابور- طوس- سرخس- مرو- مأمون به مأموران خود دستور داده بود كه حضرت را از قم و كوفه – دو مركز مهم شيعيان عبور ندهد، ولي حضرت طبق دستور مأمون عمل نكرد و خود مسير حركت را تعيين مي كرد و در برخي موارد به شهرهايي وارد مي شد كه در مسير قرار نداشت و راه را دورتر مي كرد ، به اين علت بود كه سفر حضرت بيش از چهار ماه به طول انجاميد ، حضرت در اصفهان در جواب درخواست ساربان چنين نوشت : دوستار آل محمد باش ، اگر چه فاسق باشي و دوست بدار دوستداران آنان را هر چند فاسق باشند. حضرت در سال200 ق وارد نيشابور شدند و پس از چهار ماه سفر سال 201 ق وارد مرو شدند.
مأمون پس از ورود آن حضرت به مرو پيشنهاد خلافت و يا ولايت عهدي را مطرح كرد. حضرت نخست با اين پيشنهاد مخالفت كرد ولي مأمون به اجبار ولايت عهدي را به حضرت داد و گفت نپذيري به زور وادارت مي كنم و اگر نپذيري ضمناً گردنت را مي زنم . حضرت ولايت عهدي را به اين شرط پذيرفت كه در عزل و نصب فرمانداران و حاكمان و امور حكومت دخالت نداشته و تنها مشاور مأمون باشد. حضرت رضا (علیه السلام ) پس از پذيرفتن ولايت عهدي دست هاي خود را به آسمان بلند كرد و گفت : خدايا! تو مي داني كه به زور ولايت عهدي را پذيرفتم ، مرا مؤاخذه نفرما . همچنان كه يوسف پيامبر را مؤاخذه نكردي ، وقتي كه عهده دار فرمانروايي مصر شد.
مأمون پس از گذشت مدتي از ولايت عهدي، از كار خود پشيمان شد و نتوانست در مرو بماند و به طرف بغداد حركت كرد. مأمون نخست فضل بن سهل را در سرخس كشت و پس از آن علي بن موسي الرضا (علیه السلام ) را در طوس به شهادت رساند. شهادت حضرت در آخر ماه صفر 203 ق در سن 55 سالگي به وسيله انگور زهر آلود كه مأمون به حضرت خوراند ، اتفاق افتاده ، حضرت رضا(علیه السلام ) در خراسان در شهر مشهد دفن شدند.
سيره امام رضا (علیه السلام ) ص53و54و55
امام رضا (علیه السلام ) فرمود:
اگاه باشيد هر كس مرا در غربتم زيارت كند من و پدرانم در روز قيامت شفيعان او خواهيم بود.
امالي ، شيخ صدق ص611