من در تحقیق به این نتیجه رسیده‌ام که قبل از خلقت حضرت آدم، اجنه روی زمین بوده‌اند. نیز خوانده‌ام که برای هر شخصی (قومی) یک پیامبر برای راهنمایی وجود داشته است، لکن هیچ پیامبری از اجنّه وجود نداشته است. پیامبران فقط از انسان‌ها بوده‌اند. بر این اساس، چگونه می‌شود افرادی (اجنه) قبل از انسان زندگی کنند بدون هیچ پیامبری.؟ این اندیشه اعوذ بالله به نظر می‌رسد که خارج از رحمت و عدالت الله باشد، لطفاً به طور تفصیلی توضیح دهید.

 

 

پاسخ اجمالی

 

در قرآن مجید اصل وجود جن مورد تایید قرار گرفته و ویژگی های آن بیان شده است.

گرچه اطلاعات ما در باره جن محدود و اندک است، اما به دلایل متعددی می توان گفت که قبل از خلقت حضرت آدم (ع) پیامبرانی از جنس اجنّه در بین آنان وجود داشته است:

1. اجنّه مثل انسان دارای تکلیف و مسئولیت هستند و تکلیف و مسئولیت فرع بر ابلاغ و تبشیر و انذار است، پس مسلماً پیامبرانی از طرف خدا وند متعال به سوی این موجودات گسیل شده اند تا به این مهم بپردازد.

2. این موجود مانند انسان دارای حشر و نشر و معاد و مؤاخذه و معاقبه است و معاقبه و مؤاخذه فرع بر اتمام حجت و اتمام حجت فرع بر ارسال نبی و پیامبر است.

3. آیه شریفه: “یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتی‏ وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُم‏ هذا…."؛ ای گروه جن و انس آیا پیامبرانی از شما به سوی شما نیامد تا آیات مرا بر شما بخواند و شما را به ملاقات این روز انذار دهد… ) که شامل قبل از خلقت حضرت آدم (ع) هم می شود.

4. در روایتی، حضرت علی علیه السلام در پاسخ به سؤال مرد شامی که از آنحضرت سؤال می کند آیا خداوند پیامبری را به سوی جن فرستاده است ، می فرماید: آری پیامبر آنان شخصی به نام یوسف بود که آنها را به خدا دعوت کرد و آنها وی را به شهادت رساندند.

 

 

پاسخ تفصیلی

 

در قرآن مجید اصل وجود جن مورد تایید قرار گرفته و ویژگی های آن به این صورت بیان شده است:

 

1. موجودی است که از شعله آتش آفریده شده بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]

 

2.دارای علم و ادراک و تشخیص حق و باطل و قدرت منطق و استدلال است.[2]

 

3.دارای تکلیف و مسئولیت است. [3]

 

4. دارای حشر و نشر و معاد است. [4]

 

5. گروهی از آنها مومن و صالح و گروهی مشرک و کافرند. [5]

 

6. آنها قدرت نفوذ در آسمان ها و خبرگیری و استراق سمع داشتند که بعد از بعثت پیامبر اسلام از آن منع شدند. [6]

 

7. آنها با بعضی از انسان ها ارتباط برقراری کرده و با آگاهی محدودی که نسبت به بعضی از اسرار نهانی داشتند به اغوای انسان ها می پرداختند. [7]

 

8. درمیان آنها افرادی یافت می شوند که از قدرت زیادی برخوار دارند.[8]

 

9. آنها قدرت بر انجام بعضی از کارهای مورد نیاز انسان را دارند. [9]

 

10. خلقت آنان بر روی زمین قبل از خلقت انسان ها بوده است .[10]

 

11. مقام و منزلت انسان از آنها برتر است و از این جهت خداوند به ابلیس دستور داد که بر انسان سجده کند و ابلیس از بزرگان طایفه جن است. [11]

 

اما در پاسخ به این سؤال که آیا اجنه پیامبر داشته اند یا نه؟ باید گفت: همان طوری که بیان شد، برای اجنّه دو مقطع زمانی مفروض است. یک مقطع زمانی قبل از خلقت بشر و یک مقطع زمانی بعد از خلقت بشر.

 

در مقطع زمانی دوم؛ یعنی پس از خلقت و آفرینش انسان که مشترک میان جن و انس است (چه قبل از ظهور اسلام و چه بعد از ظهور اسلام) مطابق آنچه که در آیات قرآن مجید آمده است جنیان نیز همانند انسان ها مکلف بوده اند که از پیامبرانی که در میان انسان ها مبعوث شده و از جنس بشر بودند پیروی نمایند.[12] بر همین اساس بسیاری از اجنه به پیامبران الاهی ایمان آورده و گروهی دیگر ایمان نیاورده و کافر شدند.

 

اما در مقطع زمانی؛ قبل از خلقت بشر، آن هنگامی که خداوند هنوز انسان را خلق نکرده، ولی اجنّه را آفریده بود، آیا برای آگاهی و هدایت اجنّه پیامبرانی مبعوث شده بودند یا خیر؟ و اگر مبعوث شده اند آیا از جنس جن بوده اند؟ در پاسخ می توان گفت: قبل از خلقت حضرت آدم (ع) پیامبرانی از جنس اجنّه در بین آنان وجود داشته است زیرا:

 

1. از سویی قرآن کریم هدف از آفرینش جن و انس را عبودیت و تکامل می داند و می فرماید: “مانا جن وانس را برای عبادت آفریدم".[13] شکی نیست که رسیدن به مقام واقعی عبودیّت که همان کمال واقعی است بدون تکالیف میسر نیست. از این جهت می توانیم بگوییم که اجنه هم مکلف بوده اند[14] و بر این نکته آیات قرآن هم گواهی می دهند.[15]

 

و از سویی دیگر روشن است که نمی شود خداوند حکیم جن را مکلف کرده باشد، ولی تکلیف و اجزا و شرایط آن را به آنان نیاموخته و راهنما نفرستاده باشد. بنابراین، تکلیف جن و انس فرع بر ارسال نبی است و تا ارسال پیامبری صورت نگرفته باشد، تکلیف جایز نیست.

 

2. خداوند عادل و حکیم است و فعل قبیح از عادل حکیم سر نمی زند. چگونه است که خداوند می فرماید: جن و انس را در صورت کوتاهی در انجام وظایف مواخذه و عذاب می نمایم : “دوزخ را از جن و انس همگی (افراد بی ایمان و گنه کار) پر می کنم".[16] آیا ممکن است خداوند عادل و حکیم بدون این که پیامبرانی را به سوی آنها گسیل داشته باشد و با آنان اتمام حجّت کرده باشد،آنها را عذاب کند؟ قطعا جواب منفی است، چرا که عقاب مکلف بدون ارسال نبی و اتمام حجت قبیح است و فعل قبیح از حکیم سر نمی زند. اجنه نیز مشمول این قاعده کلی عقلی هستند. علاوه خود قرآن هم می فرماید: “ما هرگز (قومی را) مجازات نخواهیم کرد، مگر این که پیامبری را مبعوث کرده باشیم (تا وظایف شان را بیان کند)[17]، پس قطعا آنها دارای پیامبرانی بوده اند.

 

3. آیه شریفه: “یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتی‏ وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُم‏ هذا…".[18]؛ ای گروه جن و انس آیا پیامبرانی از شما به سوی شما نیامد. تا آیات مرا بر شما بخواند و شما را به ملاقات این روز انذار دهد… .

 

مفهوم این آیه و احتجاج قاطع آن، به روشنی دلالت دارد که در تمام مقاطع زمانی وجود اجنه، قبل از خلقت حضرت آدم (ع) و بعد از خلقت حضرت آدم (ع) و حتی قبل و بعد از اسلام، پیامبرانی برای آنها بوده است. منتها طبیعی است که قبل از خلقت بشر این پیامبر از جنس خودشان بوده باشد.[19] شاهد این مطلب آیه دیگری است که می فرماید:

 

“إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ بَشیراً وَ نَذیراً وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلاَّ خَلا فیها نَذیرٌ"؛[20] ما تو را بحق براى بشارت و انذار فرستادیم و هر امّتى در گذشته انذارکننده‏اى داشته است.

 

4. در روایت آمده است که یک مرد شامی از حضرت علی (ع) پرسید: آیا خداوند پیامبرانی را به سوی جن فرستاده است؟ امام علی (ع) در پاسخ فرمودند: “آری خداوند پیامبری به نام یوسف برای ارشاد آنان فرستاد، ولی آنها وی را به شهادت رساندند.[21] این روایت نیز به خوبی دلالت دارد که اجنه پیامبرانی مختص به خود داشته اند.

 

بنابراین، با توجه به آنچه بیان کردیم روشن شد که گروه جن گروهی مکلف و دارای تکلیف بوده و قبل از خلقت بشر پیامبرانی برای ارشاد و هدایت آنان مبعوث شده اند، لکن کیفیت آن برما معلوم نیست.

 

 

 

[1] الرحمن، 15.

 

[2] آیات مختلف سوره جن.

 

[3] آیات سوره جن و الرحمن .

 

[4] جن، 15.

 

[5] جن، 11.

 

[6] جن، 9.

 

[7] جن، 6.

 

[8] نمل، 39.

 

[9] سبأ، 12 و 13.

 

[10] حجر، 27.

 

[11] کهف، 50

 

[12] البته باید توجه داشت که این مسئله در باره حضرت موسی (ع) و پیامبر اسلام قطعی است و در باره بقیه پیامبران از جنس بشر، مفسران دیدگاه های گوناگونی ارائه کرده اند.

 

رساترین و گویاترین آیات در این مورد آیات 29 و 30 سوره مبارکه احقاف است: “وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلى‏ قَوْمِهِمْ مُنْذِرینَ قالُوا یا قَوْمَنا إِنَّا سَمِعْنا کِتاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى‏ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدی إِلَى الْحَقِّ وَ إِلى‏ طَریقٍ مُسْتَقیمٍ"؛ بیاد آور هنگامی که گروهی از جن را به سوی تو متوجه ساختیم که قرآن را استماع کنند وقتی حضور یافتند به یکدیگر گفتند خاموش باشید و گوش فرا دهید (بشنوید) و هنگامی که پایان گرفت به سوی قوم خود بازگشتند و آنها را انذار کردند و به قوم خود گفتند ای قوم! ما کتابی را استماع کردیم که بعد از موسی (ع) نازل شده است و کتب قبل از خود را نیز تایید و تصدیق می کند و…". البته اگر دراین آیه می بینیم که از انجیل اسمی برده نمی شود به خاطر آن است که تورات کتاب اصلی است و مسحیان هم احکام شرایع خود را از آن گرفته و می گیرند، نک: تفسیر نمونه، ج 21، ص 370 . علامه طباطبائی نیز در تفسیر المیزان به صراحت می فرماید: این فراز از آیه مبارکه ” انا سمعنا کتاباً انزل من بعد موسی مصدقاً لما بین یدیه"، اشعار بلکه دلالت دارد بر این که جنیان نامبرده مومن بر دین حضرت موسی (ع) و کتاب آن جانب بوده اند، نک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 350. در باره مقطع زمانی بعد از اسلام هم آمده است: پیامبر اکرم (ص) از مکه به سوی بازار عکّاظ در طائف آمد تا مردم را که در آن مرکز بزرگ اجتماع کرده بودند، به دین اسلام دعوت کند، اما کسی به دعوت او پاسخ مثبت نداد. در بازگشت به محلی رسید که آن را وادی جن می گفتند. شب را در آن جا ماند و تلاوت آیات قرآن می فرمود. گروهی از جنیان آیات را شنیدند و ایمان آوردند و برای تبلیغ به سوی قوم خود بازگشتند. نک: تفسیر نمونه، ج 25، ص 100، ذیل آیات 1و 2 سوره جن.

 

البته عده ای از عبارت “رسل منکم” در آیه شریفه: “یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتی‏ وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُم‏ هذا…"؛ ای گروه جن و انس آیا پیامبرانی از شما به سوی شما نیامد. تا آیات مرا بر شما بخواند و شما را به ملاقات این روز انذار دهد… خواستند استفاده کنند که پیامبر جنیان بعد از خلقت آدم هم از جنس خودشان بوده است. اگرچه در باره پیامبر اسلام قبول دارند که پیامبر جن و انس بوده است. نک: تفسیر روح البیان، ج 3 ، ص 105؛ اسماعیل حقی بروسوی؛ تفسیر راهنما، ج 5 ، ص 354. ولی عده ای دیگر از مفسران با رد این دیدگاه می گویند:

 

آنچه از آیات سوره جن به خوبى استفاده مى‏شود، این است که قرآن و اسلام براى همه، حتى آنها نازل شده، و پیامبر اسلام مبعوث برای همه بوده است، منتها هیچ مانعى ندارد که رسولان و نمایندگان از خود آنها از طرف پیامبر (ص) مامور دعوت آنان بوده باشند و کلمه"منکم” (از شما) دلیل بر آن نیست که پیامبران هر دسته از جنس خودشان خواهند بود؛ زیرا هنگامى که به گروهى گفته شود"، نفراتى از شما …” این نفرات ممکن است از یک طایفه یا از همه طوایف باشند. نک: تفسیر نمونه، ج 5 ، ص 443، یعنی کلم؛"منکم” بیش از این دلالت ندارد که پیغمبران از جنس مجموع و روى هم رفته همان جن و انسى بودند که به سوى ایشان مبعوث شدند و خداوند پیغمبران را از جنس ملائکه قرار نداد تا امتان ایشان از دیدنشان وحشت نکنند، و کلام ایشان را که همان زبان مادرى خودشان است بفهمند. اما این که براى جن پیغمبرانى از جن و براى انس انبیایى از انس مبعوث کرده باشد، آیه شریفه هیچ گونه دلالتى بر آن ندارد، نک: تفسیر المیزان، ج 7 ، ص 540 ؛ تفسیر منهج الصادقین، ج 3 ، ص 452.

 

[13] “و ما خلقت الجنّ و الانس الاّ لیعبدون"، ذاریات ، 56

 

[14] نک: بحارالأنوار، ج60، ص311.

 

[15] “أُولئِکَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنَّهُمْ کانُوا خاسِرِینَ"، احقاف ، 18.

 

[16] سجده، 13و هود، 119.

 

[17] اسراء، 15.

 

[18] انعام، 130.

 

[19] این نکته طبق نظر عده ای از مفسران از ظهور “رسل منکم ” قابل استفاده است و این شامل همه زمان ها می شود، اما زمان حضرت موسی (ع) و پیامبر اسلام (ص) استثناء شده و پیامبران آنها از جنس خودشان نبوده اند.

 

[20] فاطر، 29.

 

[21] بحار الانوار، ج 10 ، ص 76 :"ل بعث الله نبیا الی الجنّ فقال نعم بعث الی

اهمیت دوستی اهل بیت ع:

1. دلیل دوستی: عن النبی صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالَ: «‌حُبِّی و حُبُّ أهلِ بَیتی خَالِطٌ دِماءَ أُمَّتی مِنها یؤْثِرُونَنِی عَلی الآباءِ وَ عَلَی الأُمَّهاتِ وَ عَلَی أنفُسِهِمْ؛ (94) دوستی با من و خاندانم با خون امتم آمیخته شده، از این رو است که آنها مرا بر پدران و مادران و بر خودشان ترجیح می‌دهند.» ‌

2. عنوان نامه عمل مؤمن: عن النبی صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالَ: «‌عُنوانُ صَحِیفَةِ المُؤْمِنِ حُبُّ عَلَی بنِ ابی طالبٍ؛ (95) سر لوحة نامة اعمال هر مؤمنی، دوستی و محبت علی ابن ابی طالب علیه السلام است.» ‌

پاداش دوستی اهل بیت علیهم السلام

1. ایمنی روز قیامت: عن رسول الله صلی الله علیه و آله أنَّهُ قال: «‌مَنْ أحَبَّنا أهْلَ البَیتِ حَشَرَهُ اللهَ آمِناً یوْمَ الْقِیمَةِ؛ (96) هر کس ما اهل بیت را دوست داشته باشد، خداوند در روز قیامت ایمن محشورش می‌کند.» ‌

2. ایمنی در عقبه‌های هفتگانه مرگ: عن رسول الله صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالً: «‌حُبِّی و حُبُّ أهلِ بَیتی نافِعٌ فِی سَبْعِ مَوَاطِنَ أهوَالُهُنَّ عَظِیمةٌ؛ عِندَ الوَفاةِ وَ فِی الْقَبْرِ و عِنْدَ النُّشُورِ و عِنْدَ الْکِتابِ وَ عِنْدَ الْحِسابِ وَ عِنْدَ الْمِیزانِ وَ عِنْدَ الصِّراطِ؛ (97) دوستی با من و اهل بیتم در هفت جایگاه که ترس از آن عظیم است سودمند خواهد بود؛ هنگام مردن، در قبر، هنگام برانگیخته شدن، هنگام تحویل گرفتن نامه اعمال، هنگام حساب‌رسی اعمال، هنگام سنجش اعمال و هنگام گذشتن از پل صراط.» ‌

شیعه، یا دوست اهل بیت علیهم السلام

شخصی به امام حسن علیه السلام عرضه داشت: «‌من از شیعیان شما هستم.» حضرت فرمود:‌ای بندة خدا! اگر مطیع اوامر و نواهی ما هستی که راست گفته‌ای وگر نه به صرف ادعایت به گناهان خود افزوده‌ای، زیرا به چنین مقامی نرسیده‌ای پس ادعای آن را هم نباید بکنی. بنابراین مگو من شیعه شما هستم. بلکه بگو من از دوستان و محبین شما هستم و با دشمنان شما دشمن می‌باشم. در این صورت تو خوبی و به سوی خوبیها حرکت می‌کنی. (98) »

 

شفایابی در نتیجه دوستی اهل بیت ع:

مرحوم آیت الله بروجردی رحمه الله فرموده‌اند: «‌در دورانی که در بروجرد بودم یک مدت چشمانم کم نور شده بود و به شدت درد می‌کرد. تا این که روز عاشورا هنگامی که دسته‌های عزاداری در شهر به راه افتاده بودند، مقداری گِل از سر یکی از بچه‌های عزادار دسته که به علامت عزاداری گل به سر مالیده بود برداشتم و به چشم خود کشیدم و در نتیجه چشمانم دید و نور خود را بازیافت و دردش تمام شد.» (99

 [1]. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404 ق، ج96، ص367.

 [2]. محمد بن یعقوب الکلینی، اصول کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1365 ش، ج4، ص87؛ شیخ طوسی، التهذیب، تهران دار الکتب الاسلامیة، 1365 ش، ج4، ص194.

 [3]. بحار الانوار، ج96، ص374.

 [4]. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، انتشارات اسلامیه، بی تا، ج2، ص174.

 [5]. علاء الدین متقی بن حسام الدین الهندی، کنز العمّال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1409 ق، حدیث 4029.

 [6]. بحار الانوار، ج92، ص18.

 [7]. تحف العقول، ص 150.

 [8]. کنز العمال، ح 2454.

 [9]. بحار الانوار، ج92، ص 17.

 [10]. کنز العمال، ح 2768.

 [11]. اصول کافی، ج4، ص190 (شش جلدی).

 [12]. همان، ص 180.

 [13]. همان، ص 194.

 [14]. همان.

 [15]. همان، ص 196.

 [16]. بحار الانوار، ج46، ص 301؛ اصول کافی، ج3، ص14.

 [17]. بحار الانوار، ج1، ص 218.

 [18]. حسن بن الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، قم، انتشارات شریف رضی، 1412 ق.

 [19]. بحار الانوار، ج1، ص130.

 [20]. همان.

 [21]. میرزا حسین محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1408 ق، ج 5، ص312.

 [22]. عبد الحمید ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق، ج20، ص 312.

 [23]. بحار الانوار، ج17، صص257 و 287.

 [24]. همان، ج 69، ص 70؛ ورّام بن ابی فراس، مجموعة ورّام، قم انتشارات مکتبة الفقیه، بی تا، ج 2، ص 175.

 [25]. طه / 124.

 [26]. زخرف / 36.

 [27]. همان، ج1، ص 178.

 [28]. بحار الانوار، ج78، ص 164.

 [29]. تمیمی الامدی، غرر الحکم و درر الکلم، شرح آقا جمال خوانساری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1373 ش، باب غفلت.

 [30]. همان.

 [31]. طه / 124.

 [32]. بحار الانوار، ج75، ص468.

 [33]. توبه / 67.

 [34]. یونس / 7 و 8.

 [35]. کمربند یا گردنبند مخصوص مسیحیان.

 [36]. مصابیح القلوب، ص 71.

 [37]. احزاب / 41.

 [38]. اعراف / 205.

 [39]. آل عمران / 191.

 [40]. رعد / 28.

 [41]. غرر الحکم، ص 690 (یک جلدی).

 [42]. مستدرک الوسائل، ج5، ص285.

 [43]. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409ق، ج7، ص166.

 [44]. همان.

 [45]. بحار الانوار، ج18، صص 292 و 409؛ ج73، ص 346.

 [46]. غرر الحکم، ج5، ص 214.

 [47]. همان، ج3، ص 162.

 [48]. مجموعه ورام، ج1، ص7.

 [49]. غرر الحکم، ج6، ص122.

 [50]. بحار الانوار، ج22، ص75 و ج68، ص282.

 [51]. آل عمران / 160.

 [52]. آل عمران / 159.

 [53]. مستدرک الوسائل، ج5، ص 357.

 [54]. طلاق / 3.

 [55]. مجموعه ورام: ج1، ص222.

 [56]. ع. ز. گ، فرازهایی از ابعاد روحی، اخلاقی و عرفانی امام خمینی قدس سره، تهران، انتشارات هادی، 1361 ش، ص 121.

 [57]. مستدرک الوسائل، ج 7، ص121.

 [58]. ارشاد القلوب، ج1، ص121.

 [59]. بقره / 195.

 [60]. القصص / 77.

 [61]. نحل/ 90.

 [62]. آل عمران / 148.

 [63]. زمر / 10.

 [64]. عنکبوت / 69.

 [65]. نساء / 86.

 [66]. غرر الحکم، باب صدقه، حدیث 2241.

 [67]. همان، باب حسن.

 [68]. ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، بیروت، دار الاضواء، بی تا، ج4، ص18.

 [69]. مؤمنون / 5.

 [70]. نور / 31.

 [71]. نور / 33.

 [72]. مستدرک الوسائل، ج8، ص463.

 [73]. ابوالفضل هادی منش، ضیافت نور، قم، انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا وسیما، 1380 ش، ص143: به نقل از مناقب ابن مغازلی، ص380.

 [74]. همان، ص 86.

 [75]. بقره / 45.

 [76]. حسن ابن شعبة الحرّانی، تحف العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1404 ق، ص 379.

 [77]. رضا مختاری، سیمای فرزانگان، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهاردهم، 1377 ش، ص 381.

 [78]. بقره / 156.

 [79]. علل الشرایع، ص 498.

 [80]. اعراف / 156.

 [81]. انعام / 54.

 [82]. مجموعه ورّام، ج1، ص9.

 [83]. مصابیح القلوب، ص 212.

 [84]. مستدرک الوسائل، ج11، ص258.

 [85]. فروع کافی، ج 5، ص82.

 [86]. مستدرک الوسائل، ج 9، ص5.

 [87]. حجر / 88.

 [88]. لقمان / 18.

 [89]. محمد بن یعقوب کلینی، فروع کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1391 ق، ج2، ص53.

 [90]. بحار الانوار، ج75، ص94.

 [91]. مستدرک الوسائل، ج2، ص30.

 [92]. عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی، نور الثقلین، قم، مطبعة العلمیة، بی تا، ج4، ص207.

 [93]. ملا محمد مهدی نراقی، جامع السعادات، قم، انتشارات اسماعیلیان، بی تا، ج1، ص377.

 [94]. همان، ج 16، ص 361.

 [95]. همان، ج 27، ص 142، ج 39، ص 229.

 [96]. همان، ج 27، ص 79.

 [97]. شیخ صدوق، الخصال، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1403 ق، ص 360؛ بحار الانوار، ج7، ص 248.

 [98]. بحار الانوار، ج 65، ص 156.

 [99]. سیمای فرزانگان، ص 190.

 [100]. حدید/20.

 [101]. آل عمران/ 3

 [102]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج18، ص284، اصول کافی، ج2، ص136.

 [103]. بحار الانوار، ج78، ص4.

 [104]. فرازهایی از ابعاد روحی، اخلاقی و عرفانی امام خمینی قدس سره، ص 73.

 [105]. بحار الانوار، ج73، ص241.

 [106]. همان، ج6، ص38.

 [107]. اسرا / 79.

 [108]. زمر / 9.

 [109]. بحار الانوار، ج84، ص153.

 [110]. همان، ص 68.

 [111]. ضیات نور، ص 199: به نقل از بلاغه علی بن الحسین علیهما السلام، ص 54.

 [112]. قدر/3.

 [113]. التهذیب، ج 4، ص 152.

 [114]. دخان/3.

 [115]. مستدرک الوسائل، ج 5، ص 219.

 [116]. مستدرک الوسائل، ج 8، ص 20.

 [117]. میرزا محمد تنکابنی، قصص العلماء، تهران، انتشارات اسلامیه، بی ‌تا، ص 73.

 [118]. مستدرک الوسائل، ج6، ص328.

 [119]. من لایحضره الفقیه، ج4، ص 358، وسائل الشیعة، ج9، ص 430؛ بحار الانوار، ج74، ص44.

 [120]. اصول کافی، ج2، ص 241؛ وسائل الشیعة، ج 15، ص 192.

 [121]. شیخ صدوق، علل الشرایع، قم انتشارات مکتبة الداوری، بی تا، ج1، ص 231.

 [122]. بحار الانوار، ج6، ص36.

 [123]. همان، ص 39.

 [124]. مستدرک الوسائل، ج5، ص 316 و ج12، ص119.

 [125]. بحار الانوار، ج6، ص36.

 [126]. واعظ بیهقی، مصابیح القلوب، تلخیص کاظم مقدم، قم، انتشارات لوح دانش، 1377 ش، ص 154.

 [127]. اصول کافی، ج 4، ص426. (شش جلدی)

 [128]. مائده / 28.

 [129]. انبیاء / 9.

 [130]. اصول کافی، ج4، ص 427.

 [131]. همان.

 [132]. همان.

 [133]. همان.

 [134]. محمد باقر یعقوب الکلینی، روضه کافی، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی، 1396 ق، ج2، ص322.

 [135]. توبه/63.

 [136]. مجموعه ورام، ج 2، ص 53.

 [137]. مستدرک الوسائل، ج 12، ص 334.

 [138]. بحار الانوار، ج 70، ص 55.

 [139]. اصول کافی، ج 2، ص 271.

 [140]. اصول کافی، ح 3، ص 371.

 [141]. بقره/64.

 [142]. نساء / 32.

 [143]. شیخ صدوق، الامالی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1362 ش، ص 205.

 [144]. کهف/110.

 [145]. یوسف/87.

 [146]. بحار الانوار، ج 70، ص 384.

 [147]. ضیافت نور، ص 161، به نقل از الحیات، ج 1، ص 404.

 [148]. فاطر / 6.

 [149]. اعراف / 27.

 [150]. بحار الانوار، ج69، ص290.

 [151]. انعام / 68.

 [152]. مائده / 91.

 [153]. نحل / 63.

 [154]. نساء / 9.

 [155]. بقره / 268.

 [156]. ناس / 4 و 5.

 [157]. بحار الانوار، ج67، ص49.

 [158]. عبدالحسین دستغیب، داستانهای شگفت، تهران، انشارات صبا، 1360 ش، ص 195.

 [159]. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 324.

 [160]. بحار الانوار، ج 70، ص 285.

 [161]. غررالحکم، ص 272 (یک جلدی).

 [162]. بحار الانوار، ج 6، ص 137.

 [163]. اعراف/128.

 [164]. مریم/ 63.

 [165]. بقره/ 282.

 [166]. طلاق/ 4.

 [167]. طلاق/ 3.

 [168]. اعراف/ 35.

 [169]. تحف العقول، ص 480.

 [170]. بحار الانوار، ج 75، ص 28.

 [171]. غرر الحکم، ج 2، ص 450.

 [172]. همان، ج 6، ص 459.

 [173]. همان، ج 3، ص 315.

 [174]. همان، ج 2، ص 381.

 [175]. همان،ص 416.

 [176]. همان، ص 432.

 [177]. همان، ج 5، ص 455.

 [178]. بحار الانوار، ج 47، ص 215.

 [179]. غرر الحکم، ج3، ص79.

 [180]. همان.

 [181]. غرر الحکم، ج3، ص357.

 [182]. همان، ص 356.

 [183]. همان، ص 357.

 [184]. همان، ص 372.

 [185]. همان، ص 206.

 [186]. همان، ج4، ص204.

 [187]. اصول کافی، ج2، ص 274.

 [188]. عنکبوت/45.

 [189]. طه/24.

 [190]. التهذیب، ج2، ص 238؛ وسائل الشیعة، ج 4، ص120.

 [191]. شیخ صدوق، ثواب الاعمال، قم، انتشارات شریف رضی، 1364 ش، ص 81.

 [192]. بحار الانوار، ج 10، ص 204؛ ج 48، ص 171.

 [193]. اصول کافی، ج 3، ص 27.

 [194]. همان، ج 3، ص 10.

 [195]. بحار الانوار، ج 83، ص 20.

 [196]. غررالحکم، ج 6، ص 349.

 [197]. اصول کافی، ج 2، ص 361.

 [198]. امالی صدوق، ص 28..

 [199]. بحار الانوار، ج 75، ص 90.

 [200]. همان.

 [201]. همان، ص 91.

 [202]. نساء/ 59.

 [203]. مائده/55.

 [204]. نساء/ 59.

 [205]. سلیمان القندوزی الحنفی، ینابیع المودّة، قم، مکتبة المحمدی، 1385 ق، ص 117.

 [206]. اصول کافی، ج 2، ص 21؛ وسائل الشیعه، ج 1، ص 13.

 [207]. بحار الانوار، ج 65، ص 387.

 [208]. غرر الحکم، ج 5، ص 129.

 [209]. همان، ج 2، ص 483.

 [210]. همان، ج 5، ص 184.

 [211]. همان.

 [212]. بحار الانوار، ج 27، ص 88

 پي نوشتها

 

پي نوشتها 1

 

1-سوره ذاريات ، آيه 56.

2-سوره بقره ، آيه 138.

3-سؤ ال : اگر علاقه به فرزند فطري است ، پس چرا در بعضي از زمان ها مثل دوران جاهليت دختر را زنده به گور مي كردند؟

پاسخ : مسائل فطري متعدد است ، همانطور كه علاقه به فرزند فطري است علاقه به آبرو نيز فطري است . عرب جاهلي ، دختر را مايه ننگ خود مي دانست چون در جنگ ها اسير مي شد و قدرت توليد و درآمدِ اقتصادي نداشت ، لذا بخاطر حفظ آبروي خود دست از دخترش بر مي داشت . راه دور نرويم علاقه به مال و جان هر دو فطري است ، اما بعضي جان را فداي مال و بعضي مال را فداي جان مي كنند. بنابراين فداكردنِ دختر بخاطر حفظ آبرو با فطري بودنش منافاتي ندارد.

4-سوره ملك ، آيه 30.

5-سوره واقعه ، آيه 70 .

6-سوره واقعه ، آيه 65 .

7-سوره سباء، آيه 9 .

8-((قَرَّتْ اذا عينه اذا اقتَدي بعد السنين المتطاولة بالبهيمة الهامِلة و السائمة المرعيّة )).

نهج البلاغه ، نامه 45.

9-سوره طه ، آيه 14 .

10-بحار، ج 71، ص 212.

11-بحار، ج 71، ص 212 .

12-كافي ، ج 2، ص 86.

13-كافي ، ج 5، ص 496.

14-سيري در سيره نبوي ، ص 213.

15-طهارت روح ، ص 122.

16-بحار، ج 78، ص 357 .

17-بحار، ج 14، ص 41.

18-سوره بقره ، آيه 65 .

19-سوره طه ، آيه 14 .

20-سوره رعد، آيه 28 .

21-بحار، ج 49، ص 175.

22-سوره حجر، آيه 99 .

23-بحار، ج 53، ص 326 .

24-سوره طه ، آيه 14 .

25-سوره رعد، آيه 28 .

26-سوره فجر، آيه 28.

27-سوره نساء، آيه 1 .

28-سوره قريش ، آيه 2 .

29-سوره عنكبوت ، آيه 45 .

30-سوره هود، آيه 114 .

31-نهج البلاغه ، خطبه 222.

32-نهج البلاغه ، خطبه 199.

33-بحار، ج 77، ص 402 .

34-سوره نساء، آيه 139 .

35-سوره بقره ، آيه 45 .

36-سوره بقره ، آيه 45 .

37-سوره بقره ، آيه 115 .

38-سوره آل عمران ، آيه 96 .

39-سوره بقره ، آيه 150 .

40-سوره انفال ، آيه 29 .

41-سوره حديد، آيه 28 .

42-سوره محمد، آيه 17 .

43-سوره عنكبوت ، آيه 69.

44-سوره اعراف ، آيه 201 .

45-سوره عنكبوت ، آيه 45 .

46-سوره بقره ، آيه 45 .

47-سوره يوسف ، آيه 53 .

48-سوره قصص ، آيه 83 .

49-سوره نازعات ، آيه 41.

50-سوره انعام ، آيه 162 .

51-بحار، ج 70، ص 22 .

52-بحار، ج 88، ص 41 و 93.

53-سوره بقره ، آيه 34.

54-سوره آل عمران ، آيه 96.

55-سوره عنكبوت ، آيه 45.

56-سوره نساء، آيه 43.

57-سوره نساء، آيه 142.

58-سوره نساء، آيه 100.

59-اسرارالصلوة ص 12.

60-كنزالعمّال ، حديث 18870.

61-سوره فاطر، آيه 29.

62-سوره اعراف ، آيه 170.

63-سوره حجر، آيه 9.

64-سوره طه ، آيه 14.

65-سوره اسراء، آيه 78.

66-سوره جن ، آيه 18.

67-سوره نور، آيه 56.

68-سوره بقره ، آيه 256.

69-سوره نساء، آيه 60.

70-سوره قريش ، آيه 3.

71-سوره عنكبوت ، آيه 45.

72-سوره طه ، آيه 14.

73-سوره علق ، آيه آخر.

74-سوره اسراء، آيه 1.

75-سوره بقره ، آيه 23.

76-(اءلَم اءعهَد اِليكُم يا بَني آدَم اءنْ لا تَعبُدوا الشّيطانَ اِنّه لَكُم عَدوُّ مُبين . وَ اءنِ اعبُدوني هذا صِراطٌ مُستَقيم ) سوره يس ، آيه 60 - 61.

77-سوره بقره ، آيه 40.

78-سوره بقره ، آيه 74.

79-سوره كوثر.

80-سوره بقره ، آيه 45.

81-سوره مريم ، آيه 58.

82-سوره حجر، آيه 99.

83-سوره ابراهيم ، آيه 37.

84-سوره اعراف ، آيه 31.

85-بحار، ج 80، ص 188.

86-بحار، ج 73، ص 133.

87-رساله احكام امام قدس سره ، مسئله 915.

88-سوره بقره ، آيه 125.

89-سوره آل عمران ، آيه 35.

90-بحار، ج 2، ص 41.

91-بحار، ج 70، ص 210.

92-سوره انسان ، آيه 9.

93-سوره انسان .

94-محجّة البيضاء، ج 8، ص 104.

95-بحار، ج 72، ص 93.

96-بحار، ج 70، ص 210.

97-بحار، ج 75، ص 155.

98-سوره انفال ، آيه 4.

99-سوره آل عمران ، آيه 163.

100-سوره تكوير، آيه 21.

101-تماشاگه راز، ص 114.

102-سوره عنكبوت ، آيه 65.

103-بحار، ج 70، ص 186.

104-بحار، ج 41، ص 14.

105-به نقل از آية اللّه صافي .

106-سوره هود، آيه 7.

107-سوره مائده ، آيه 55.

108-سوره نور، آيه 39.

109-سوره بقره ، آيه 190.

110-سوره انسان ، آيه 9.

111-سوره بقره ، آيه 207.

112-سوره نحل ، آيه 97.

113-مستدرك الوسائل ، حديث 4696.

114-سوره عبس آيات 1 تا 10.

115-سوره مائده ، آيه 54.

116-سوره احزاب ، آيه 39.

117-وسائل ، ج 1، ص 39.

118-غررالحكم .

119-وسائل ، ج 8، ص 107.

120-نهج البلاغه ، خطبه 178.

 

پي نوشتها 2

 

121-وسائل ، ج 1، ص 40.

122-بحار، ج 70، ص 201.

123-وسائل ج 1 ص 40.

124-بحار، ج 78، ص 312.

125-غررالحكم .

126-قصار الجمل .

127-سوره نساء، آيه 74.

128-سوره نساء، آيه 100.

129-وسائل ، ج 1، ص 39.

130-وسائل ، ج 1، ص 87.

131-محجّة البيضاء، ج 8، ص 103.

132-محجّة البيضاء، ج 8، ص 104.

133-بحار، ج 70، ص 206.

134-وسائل ، ج 1، ص 35.

135-محجّة البيضاء، ج 4، ص 374.

136-سوره اعراف ، آيه 56.

137-سوره انبيا، آيه 90.

138-نهج البلاغه ، حكمت 290.

139-سوره نساء، آيه 92.

140-سوره بقره ، آيه 225.

141-سوره ابراهيم ، آيه 37.

142-سوره بقره ، آيه 165.

143-مناجات شعبانيه .

144-سوره شعراء، آيه 89.

145-بحار، ج 70، ص 375.

146-وسائل ، ج 12، ص 86.

147-وسائل ج 15 ص 22.

148-شخصي به من گفت : به يكي از جانبازانِ جنگ برخوردم كه روي چرخ نشسته بود، جلو رفتم و او را بوسيدم . بوي عطر مرا كه فهميد از من تقاضا كرد شيشه عطرم را به او بدهم . من گفتم : عطري براي شما مي خرم ولي اين عطر براي خودم باشد. به هر حال به او ندادم و از او جدا شدم ساعتي بعد كه به دستشويي رفتم شيشه عطرم به درون مستراح افتاد. ناگهان متوجه شدم اين كيفر آن بخل است و همانجا به حال خودم گريه كردم . آري ، چه بسيار حسرت ها و ندامت ها كه بايد در قيامت بخوريم از اينكه براي خدا كاري نكرده ايم .

149-غررالحكم ، حديث 1610.

150-غررالحكم ، حديث 1615.

151-وسائل ، ج 4، ص 727.

152-بحار، ج 84، ص 351.

153-سرّالصلوة ، ص 78.

154-بحار، ج 20، ص 190.

155-بحار، ج 32، ص 60.

156-بحار، ج 43، ص 104.

157-بحار، ج 35، ص 70.

158-بحار، ج 20، ص 63.

159-بحار، ج 11، ص 168.

160-بحار، ج 15، ص 248.

161-بحار، ج 15، ص 273.

162-تفسيرنمونه ، ج 27، ص 407.

163-بحار، ج 92، ص 127.

164-بحار، ج 20، ص 126.

165-بحار، ج 92، ص 145.

166-كتاب زيدبن علي ، ص 186.

167-بحار، ج 19، ص 281.

168-بحار، ج 43، ص 93.

169-بحار، ج 41، ص 341.

170-سوره مائده ، آيه 55.

171-بحار، ج 35، ص 183.

172-بحار، ج 16، ص 99.

173-بحار، ج 40، ص 260.

174-بحار، ج 42، ص 125.

175-بحار ج 86 ص 207.

176-بحار، ج 39، ص 98.

177-پيامبري و حكومت ، ص 146.

178-مستدرك الوسائل ، حديث 4365.

179-عدد هفت ، عدد آسمان ها، ايام هفته ، طواف ، سعي بين صفا و مروه و عدد سنگ هايي است كه به شيطان زده مي شود.

180-تفسير كنزالدقائق .

181-بحار، ج 92، ص 257.

182-سوره هود، آيه 41.

183-بحار، ج 76، ص 385.

184-كنزالعمّال ، حديث 29558.

185-تفسير برهان ، ج 1، ص 43.

186-مستدرك حاكم ، ج 3، ص 233.

187-مسند احمد، ج 3، ص 177 و ج 4، ص 85.

188-(كُلُّ شَئ هالِكٌ اِلاّ وَجْهه ). سوره قصص ، آيه 88.

189-سوره اعراف ، آيه 180.

190-تفسير نمونه ، ج 7، ص 27.

191-سوره مريم ، آيه 65.

192-سوره انعام ، آيه 164.

193-سوره طه آيه 50.

194-سوره اسراء، آيه 20.

195-سوره اعراف ، آيه 54.

196-سوره يونس ، آيه 10.

197-سوره انعام ، آيه 12.

198-سوره انبيا، آيه 107.

199-سوره الرحمن ، آيه 2.

200-سوره آل عمران ، آيه 26.

201-سوره مؤ من ، آيه 16.

202-سوره آل عمران ، آيه 19.

203-سوره زمر، آيه 3.

204-سوره ذاريات ، آيه 12.

205-سوره انفطار، آيه 19.

206-سوره شعراء، آيه 88.

207-سوره ممتحنه ، آيه 3.

208-سوره حجر، آيه 49 - 50.

209-سوره غافر، آيه 3.

210-سوره نساء، آيه 80.

211-سوره اعراف ، آيه 43.

212-سوره مائده ، آيه 18.

213-سوره انشقاق ، آيه 6.

214-سوره محمّد، آيه 17.

215-سوره هود، آيه 56.

216-سوره يس ، آيات 3 - 4.

217-سوره يس ، آيه 61.

218-سوره آل عمران ، آيه 101.

219-بحار، ج 87، ص 3.

220-سوره انعام ، آيه 161.

221-سوره بقره ، آيه 143.

222-سوره اعراف ، آيه 31.

223-سوره اسراء، آيه 29.

224-سوره فرقان ، آيه 67.

225-سوره اسراء، آيه 110.

226-سوره فتح ، آيه 29.

227-سوره بقره ، آيه 43.

228-سوره بقره ، آيه 82.

229-سوره بقره ، آيه 83.

230-سوره عنكبوت ، آيه 8.

231-سوره نساء، آيه 135.

232-سوره مائده ، آيه 8.

233-سوره بقره ، آيه 47.

234-سوره بقره ، آيه 61.

235-سوره مائده ، آيه 13.

236-سوره نساء، آيه 161.

237-سوره مائده ، آيه 24.

238-سوره ممتحنه ، آيه 13.

239-روايات راجع به فضيلت و اهميت اين سوره در تفسير البرهان آمده است كه ما در اينجا تنها به گوشه اي از آن روايات اشاره مي كنيم .

240-بحار، ج 18، ص 202.

 

پي نوشتها 32

 

241-بحار، ج 3، ص 13.

242-تفسير نورالثقلين ، ج 5، ص 709.

243-سوره شوري ، آيه 11.

244-سوره لقمان ، آيه 13.

245-تفسير نورالثقلين ، ج 5، ص 714.

246-نهج البلاغه ، خطبه توحيد.

247-سوره اعراف ، آيه 180.

248-سوره طور، آيه 43.

249-سوره مرسلات ، آيه 48.

250-بحار، ج 85، ص 100.

251-سوره واقعه ، آيه 74.

252-جامع الاحاديث ، ج 2، ص 922.

253-بحار، ج 85، ص 108.

254-سوره ، ص ، آيه 24.

255-وسائل ، ج 4، ص 928.

256-وسائل ، ج 4، ص 928.

257-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 203.

258-وسائل ، ج 4، ص 928.

259-وسائل ، ج 4، ص 942.

260-وسائل ، ج 4، ص 942.

261-همه اين آداب در جلد چهارم وسائل ، از صفحه 920 تا 943 آمده است .

262-بحار، ج 85، ص 110.

263-وسائل ، ج 4، ص 922.

264-البتّه سجده مخصوص خداست و انسان فقط قبله فرشتگان قرار گرفت .

265-سوره علق ، آيه آخر. البتّه اين ، آيه يكي از چهار، آيه اي است كه اگر تلاوت شود سجده بر انسان واجب مي شود.

266-سوره فتح ، آيه 29.

267-سوره نحل ، آيه 49.

268-سوره الرحمن ، آيه 6.

269-نهج البلاغه ، خطبه 91.

270-سوره انسان ، آيه 26.

271-سوره آل عمران ، آيه 43.

272-سوره حج ، آيه 77.

273-سوره فتح ، آيه 29.

274-سوره سجده ، آيه 15.

275-سوره فرقان ، آيه 64.

276-بحار، ج 85، ص 139.

277-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 466.

278-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 482.

279-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 453.

280-مسند احمد حنبل ، ج 4، ص 189.

281-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 189.

282-مستدرك وسائل ، ج 4، ص 485.

283-وسائل ، ج 4، ص 928.

284-سوره بقره ، آيه 125.

285-بحار، ج 85، ص 139.

286-الفقيه ، ج 1، ص 272.

287-وافي ، ج 8، ص 992.

288-مستدرك وسائل ، ج 4، ص 484

289-اين روايات در جلد چهارم وسائل ، از صفحه 950 تا 980 آمده است .

290-مطالب اين بحث از رواياتي استفاده شده كه در كتاب شريف ((كامل الزيارات )) باب 89 به بعد آمده است .

291-وافي ، ج 8، ص 825.

292-محجّة البيضاء، ج 1، ص 346.

293-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 459.

294-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 453.

295-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 469.

296-الفقيه ، ج 1، ص 334.

297-الفقيه ، ج 1، ص 331.

298-بحار، ج 85، ص 163.

299-وافي ، ج 8، ص 882.

300-جامع الاحاديث ، ج 5، ص 475.

301-بحار، ج 85، ص 137.

302-سفينة البحار.

303-وسائل ، ج 4، ص 1058.

304-وسائل ، ج 4، ص 633.

305-وسائل ، ج 4 986.

306-مسند احمد حنبل ، ج 1، ص 461.

307-سوره يوسف ، آيه 100.

308-سوره واقعه ، آيه 74.

309-سوره اعلي ، آيه 1.

310-تفسيرالميزان ، ج 19، ص 160.

311-سوره طور، آيه 43.

312-سوره قلم ، آيه 29.

313-سوره انعام ، آيه 91.

314-سوره آل عمران ، آيه 191.

315-سوره مؤ منون ، آيه 115.

316-سوره يونس ، آيه 68.

317-سوره انبيا، آيه 22.

318-سوره طه ، آيه 130.

319-سوره نصر.

320-سوره صافات ، آيات 143 - 144.

321-سوره اسراء، آيه 43.

322-سوره صافّات ، آيات 159 - 160.

323-وسائل ، ج 7، ص 187.

324-كافي ، ج 2، ص 80.

325-وافي ، ج 2، ص 107.

326-تفسيرالميزان ، ج 13، ص 540.

327-وسائل ، ج 4، ص 1207.

328-سوره جمعه ، آيه 1.

329-سوره انبيا، آيه 79.

330-سوره رعد، آيه 13.

331-سوره نور، آيه 41.

332-تفسير قرطبي ، ج 8، ص 5581.

333-تفسير نورالثقلين ، ج 3، ص 444.

334-تفسير نورالثقلين ، ج 3، ص 168.

335-تفسيرالميزان ، ج 13، ص 206.

336-تفسير الميزان ، ج 13، ص 203.

337-سوره فتح ، آيه 10.

338-سوره اسراء، آيه 44.

339-سوره اسراء، آيه 85.

340-اين جمله 4 بار در قرآن تكرار شده است ، از جمله : سوره انبياء، آيه 109.

341-سوره نمل ، آيات 22 - 27.

342-سوره نمل ، آيه 18.

343-سوره آل عمران ، آيه 43.

344- سوره مزمّل آيه 8.

345-وسائل ، ج 4، ص 912.

346-مفردات راغب .

347-سوره اعراف ، آيه 55.

348-معاني صدوق ، ص 369.

349-بحار، ج 82، ص 197.

350-مسائل قنوت در توضيح المسائل .

351-بحار، ج 82، ص 200.

352-بحار، ج 38، ص 280.

353-بحار، ج 43، ص 81.

354-بحار، ج 82، ص 201.

355-بحار، ج 68، ص 63.

356-سوره آل عمران ، آيه 18.

357-بحار، ج 93، باب التهليل و فضله .

358-بحار، ج 3، ص 13.

359-اشاره به ، آيه : (ولا تقولوا لمن القي اليكم السّلام لست مؤمناً). سوره نساء، آيه 94.

360-جامع الاحاديث ، ج 1، ص 188.

361-فرازهايي از تاريخ اسلام ، ص 111.

362-سوره اسراء، آيه 111.

363-بحار، ج 77، ص 402.

364-سوره تحريم ، آيه 11.

365-سوره آل عمران ، آيه 81.

366-سوره لقمان ، آيه 13.

367-سوره اسراء، آيه 1.

368-سوره بقره ، آيه 23.

369-سوره اسراء، آيه 3.

370-سوره ، ص ، آيه 30.

371-سوره منافقون ، آيه 1.

372-سوره شوري ، آيه 23.

373-وسائل ، ج 4، ص 1216.

374-كافي ، ج 2، ص 492.

375-بحار، ج 94، ص 54.

376-وسائل ، ج 4، ص 1220

377-مرآة العقول ، ج 12، ص 109.

378-بحار، ج 94، ص 63.

379-وسائل ، ج 4، ص 1216.

380-سوره احزاب ، آيه 55.

381-تفسير نورالثقلين ، ج 4، ص 305.

382-بحار، ج 94، ص 69.

383- بحار ج 94 ص 64.

384-بحار، ج 94، ص 71.

385-به نقل از تفسير نمونه ، ج 17، ص 420.

386-به نقل از تفسيرالميزان ، ج 16، ص 365، صحيح بخاري ، ج 6، ص 151.

387-الغدير.

388-وسائل ، ج 4، ص 1218.

389-وسائل ، ج 4، ص 1219.

390-كافي ، ج 2، ص 497.

391-بحار، ج 94، ص 48.

392-وسائل ، ج 4، ص 1220.

393-سوره صافات ، آيه 181.

394-سوره صافات ، آيه 79.

395-سوره صافات ، آيه 109

396-سوره صافات ، آيه 120.

397-بحار، ج 16، ص 98.

398-بحار، ج 84، ص 277.

399-سوره نساء، آيه 81.

 

 

 

 سجده هاي اولياي خدا

 

امام صادق عليه السلام مي فرمايد : دليل آنكه حضرت ابراهيم به مقام خليل اللّهي رسيد ، سجده هاي زياد او بر خاك بود . (298)

شبي كه بنا شد حضرت علي در جاي پيامبراكرم بخوابد تا آن حضرت از تيغ دشمنان در امان بماند ، از رسول خدا پرسيد : اگر من اينكار را بكنم جان شما به سلامت خواهد بود ؟ وقتي پيامبر جواب مثبت داد ، حضرت علي لبخندي زد و به شكرانه اين توفيق سجده شكر كرد . (299)

وقتي سر بريده ابوجهل ، رهبر مشركان را به نزد پيامبر آوردند ، حضرت سجده شكر كردند . (300)

امام سجّاد عليه السلام در پايان هر نماز به شكرانه انجام آن سجده شكر مي كرد و هرگاه بلائي از او دور مي شد و يا ميان دو مسلمان را اصلاح مي كرد به شكرانه آن سجده مي كرد . آن حضرت سجده خود را به قدري طول مي داد كه غرق در عرق مي شد . (301)